Dylewicz nowe dziew


Ur. się 5 VI 1906 w Stoczku Łukowskim (pow. siedlecki) w rodzinie rolniczej Aleksandra i Julianny z domu Czerniawska. Był najstarszy z rodzeństwa. Rodzina D. była uboga i aby wykarmić dzieci rodzice podejmowali różne dodatkowe zajęcia. W 1918 r. sprzedali całe gospodarstwo w Stoczku Łukowskim i cała rodzina przeniosła się do S., gdzie D. ukończył cztery klasy szk. powsz. Następnie D. kontynuował naukę w gim. im. Żółkiewskiego. W tym okresie wyróżnił się w grze w piłkę nożną. Po ukończeniu gim. D., za namową kolegów, zaczął kurs w SN. Wakacje spędzał w Stoczku Łukowskim, gdzie intensywnie udzielał się społ. organizując dla młodzieży uczącej się nie tylko drużynę piłki nożnej, ale także przedstawienia teatralne, w których udział brała córka miejscowego gospodarza Aniela Moreń – przyszła żona.

W 1929 r. D. zdał maturę, tym samym ukończył kurs nauczycielski i został skierowany do pracy w szk. w Przesmykach (pow. siedlecki). Oprócz nauczania w szk. D. bardzo aktywnie angażował się w działalność kulturalną, m.in. zorganizował: chór szk., recytacje zespołowe, liczne uroczystości o charakterze patriotycznym i rozrywkowym, młodzieżowy zespół skrzypcowy i teatralny. W 1931 r. został mianowany naczelnikiem OSP w Przesmykach. W tym czasie zrodził się i został zrealizowany pomysł założenia strażackiej orkiestry dętej, pod jego kierownictwem. W 1933 r., po ukończeniu kursu oficerskiego w st. ppor., D. założył organizacje „Strzelec” i „Krakusy”. W l. 1933-34 z jego inicjatywy wybudowano “Dom Strzelecki” w Zawadach (pow. siedlecki), w którym miała mieścić się szk. oraz świetlica.

W 1934 r. D. został przeniesiony do pracy w szk. w Zawadach, co spotkało się z wielkim entuzjazmem mieszkańców wsi. Tutaj w l. 1934-38 D. prowadził wytężoną pracę społ.-kult., przejawem której były założony chór szk., zespoły recytacyjny, taneczny oraz mandolinistek, liczne spotkania, zabawy oraz imprezy kulturalne. Z jego inicjatywy przy gł. drodze został postawiony nowy dębowy krzyż pamiątkowy na miejscu starego, połamanego oraz wybudowany pomnik „Poległym mieszkańcom Zawad w obronie Ojczyzny w 1920 roku”. W tym czasie D. wyszedł z inicjatywą usypania kopca w pobliskim lesie Majówce. W ten sposób chciał uczcić pierwszą rocznicę śmierci Marsz. Józefa Piłsudskiego. W sypaniu kopca udział wzięła cała wieś, jak również wszystkie gminy oraz wsie pow. siedleckiego. Gotowość współpracy zgłosiły organizacje wojsk. i społ. Na wierzchu kopca ustawiono duży głaz polny, na którym wyryto napis: „JÓZEFOWI PIŁSUDSKIEMU – ZIEMIA SIEDLECKA 1936 R”. 15 V 1938 odbyła się uroczystość odsłonięcia i poświęcenia kopca, której przewodniczył prezydent Ignacy Mościcki.

W 1938 r. D. na swoją prośbę został przeniesiony i rozpoczął pracę w szk. w Gostchorzy (pow. siedlecki). Pracę rozpoczął urządzając święto dożynkowe z pomocą OSP oraz Kółka Gospodyń. Praca ta została przerwana wybuchem II woj. świat. i niem. okupacją.

W IV 1940 D. wstąpił do ruchu oporu Tajnej Organizacji Wojskowej (TOW) - działał pod ps. „Krukowski”. Zajmował się rozprowadzaniem prasy konspiracyjnej, namawianiem młodzieży do wstąpienia do TOW, odpowiadał za dywersje w całym pow. siedleckim oraz gromadzenie broni i amunicji. W 1943 r. powołano Kedyw AK. D. został pocz. z-cą referenta bojowego, a w połowie 1944 r. przejął obowiązki szefa komendy Dywersji Obwodu AK S. Na tym stanowisku kierował dywersją i sabotażem oraz całokształtem działań bojowych w obwodzie siedleckim. Bardzo ważne były szkolenia wojsk., które miały doprowadzić kompanie i plutony do całkowitej sprawności i gotowości bojowej.

W IV 1940 D. wstąpił do ruchu oporu Tajnej Organizacji Wojskowej (TOW) - działał pod ps. „Krukowski”. Zajmował się rozprowadzaniem prasy konspiracyjnej, namawianiem młodzieży do wstąpienia do TOW, odpowiadał za dywersje w całym pow. siedleckim oraz gromadzenie broni i amunicji. W 1943 r. powołano Kedyw AK. D. został pocz. z-cą referenta bojowego, a w połowie 1944 r. przejął obowiązki szefa komendy Dywersji Obwodu AK S. Na tym stanowisku kierował dywersją i sabotażem oraz całokształtem działań bojowych w obwodzie siedleckim. Bardzo ważne były szkolenia wojsk., które miały doprowadzić kompanie i plutony do całkowitej sprawności i gotowości bojowej.

Celem okupacji niem. było m.in. wytworzenie psychozy niepewności i strachu w społ. pol. Część społ. (w gł. mierze policjanci granatowi, sołtysi, kolczykarze, pracownicy arbeitsamtów, osoby na usługach gestapo i żandarmerii itp.) uległa i kierując się różnymi pobudkami poszła na współpracę z okupantem, co stanowiło wielkie zagrożenie dla organizacji konspiracyjnych. Za zdradę lub denuncjację do władz okupacyjnych przewidziana była kara śmierci. W obwodzie siedleckim wykonano 50 wyroków śmierci. Podczas okupacji D. stał się jedną z gł. postaci konspiracji w obwodzie siedleckim, biorąc czynny udział w licznych akcjach likwidacji konfidentów gestapo, takich jak zamach na szefa gestapo na pow. siedlecki, łukowski, radzyński – Juliusza Doubego (15 XII 1943). Była to jedna z najgłośniejszych akcji, która zakończyła się powodzeniem. Także z jego inicjatywy miała miej-sce pełna brawury akcja wysadzenia składu materiałów pędnych „Polmin” (jesień 1943).

D. aktywnie brał udział w sabotażu i dywersji kolejowej: w wagonach z benzyną transportowaną na front umieszczał „termity” (środki zapalające). 22 III 1944 dowodził grupą uderzeniową w akcji wysadzania pociągu z oficerami jadącymi na front wschodni. Na swoim koncie miał również wiele akcji rekwizycyjnych, mających na celu zdobywanie produktów spożywczych, obuwia oraz ubrań m.in. dla dzieci z Zamojszczyzny, partyzantów i ich rodzin. 1 IV 1944 odbyła się akcja, podczas której zarekwirowano znaczną ilość worków cukru z magazynu „Rolnika”. W tej akcji zostali zastrzeleni szef policji kryminalnej Kraft i jego szofer esesman Mentz. W XII 1944 D. zorganizował akcję rekwizycji butów „saperek” z magazynów oraz punktów napraw, a także maszyn szewskich i krawieckich.

W okresie okupacji D. zorganizował i przeprowadził wiele akcji rozbrojenia żołnierzy niem., zasadzek na patrole żandarmerii, podczas których zdobyto broń krótką, maszynową i amunicję. Był wykonawcą wielu akcji uwalniania i odbijania Polaków złapanych do robót w III Rzeszy. Jedną z najśmielszych było odbicie Leszka Radzikowskiego, ps. „Czarny”, konwojowanego na stację kolejową z więzienia. Akcja miała miejsce 17 V 1944.

24 VII 1944 zaczęła się akcja „Burza”. Bat. obwodu AK pod dowództwem ppor. D. stanowił trzon sił realizujących tę akcję. Do zadań oddz. należała obrona przed zniszczeniem elektrowni, stacyjnych wodociągów, obiektów mających znaczenie strategiczne (mosty garwoliński i łukowski, katedra, gim. Żółkiewskiego itp.). Podczas akcji odbicia elektrowni przez Niem. zgrupowanie „Krukowskiego” przejęło mapę z zaminowanymi obiektami w mieście, dzięki czemu akcje obronne zakończono sukcesem i możliwe było przeciwdziałanie ponownemu ich zaminowaniu. Od 29 VII 1944 bat. D. współpracował z oddz. piechoty ACz, któremu przekazał dane rozpoznawcze i mapę z rozmieszczeniem niem. pozycji obronnych. 31 VII 1944 teren pow. został wyzwolony. Wtedy zaczęły się pilne poszukiwania i represje czł. oddz. konspiracyjnych przez NKWD i UB. D. zmuszony był do ukrywania się. Następnie zaciągnął się (pod przybranym nazwiskiem „Drozd”) na ochotnika do pracy w szpitalu przyfrontowym II Armii WP na stanowisko szefa kuchni. Podczas Wielkanocy 1945 r., spędzanej z rodziną w S., został aresztowany przez UB i osadzony w więzieniu, po pewnym czasie amnestionowany.

Po wojnie D. wraz z rodziną przeniósł się do W. Od X 1945 pracował jako naucz. (matematyka na wieczorowych kursach budowlanych), oraz jako naczelnik działów gospodarczego i wychowawczego w szk. budowlanej mieszczącej się przy ul. Złotej. Wspólnie z Władysławem Sikorskim zorganizował i prowadził 2-letnią Szk. Rzemiosł Budowlanych, gdzie prowadził orkiestrę dętą, zespół jazzowy, taneczny, recytatorski, drużynę piłki nożnej i chór. Młodzież pod kierownictwem D. aktywnie uczestniczyła w życiu kulturalnym odbudowywanej po wojnie Polski, biorąc udział w licznych akademiach, festiwalach, uroczystościach, turnusach. Był opiekunem organizacji młodzieżowych ZWM i OMTUR, otrzymał nominację na dyr. Państw. Centrali Wyszkolenia Zawodowego od kuratorium. Po 5 latach został zwolniony, z jednoczesnym zakazem wykonywania zawodu. Do emerytury pracował na budowach.

Za swoją działalność i zaangażowanie w pracę D. otrzymał następujące odznaczenia: Srebrny Krzyż Zasługi (14 IX 1937), Złoty Krzyż Zasługi (13 V 1938 i 22 VII 1964), Medal Wojska (nadany czterokrotnie), Krzyż Walecznych (30 XII 1949 i 18 VI 1971), Odznakę za Wysługę XXX lat OSP (14 V 1970), Odznakę Grunwaldzką (19 VII 1971), Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 r. (15 VI 1973), Krzyż AK (29 III 1977), Krzyż Partyzancki (3 III 1982), Krzyż Kawalerski OOP (17 III 1982), Order Virtuti Militari kl. V (28 II 1983).

Po przejściu na emeryturę mieszkał wraz z żoną w skromnym mieszkaniu na Woli, natomiast po jej śmierci przeniósł się do córki zamieszkałej w Komorowie pod W. Zm. 31 XII 1988, został pochowany w grobie rodzinnym na Cm. Północnym w W. W małż. (1929) z Anielą Moreń, córką gospodarza ze Stoczka Łukowskiego, miał dwie córki: Wiesławę (1931) i Teresę (1933).

Po śmierci D. opublikowano jego wspomnienia: Krukowski w akcji. Wspomnienia z lat okupacji, [w:] Podlasie w walce. Walka o Niepodległość 1939-89, Z. 3. Cz. I., S. 1995; Krukowski w akcji. Wspomnienia z lat okupacji, [w:] Podlasie w walce. Walka o Niepodległość 1939-89, Z. 4. Cz. II., S. 1995; „Kiciuś” w opałach. Wspomnienia z lat okupacji, [w:] Podlasie w walce. Walka o Niepodległość 1939-89. Z. 5. S. 1995; O sobie, Polsce i pol. szk. Wspomnienia z lat 1918-50, S. 2008; Jak to z Kopcem im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Zawadach było? Wspomnienia. S.2008.


Lipińska S
., Monografia kopca Marszałka Józefa Piłsudskiego w Zawadach – Majówce, [w:] Z Dziejów Ziemi Najbliższej. T.14. S. 2002, s. 3, 14-5, 17, 20-5; Krzewski A., Wstęp, [w:] Dylewicz C., O sobie, Polsce i pol. szk. Wspomnienia z l. 1918-50. S., 2008, s. 3-4; Podlasie w walce. Światowy Związek Żołnierzy AK Obwód-S. cz. I, Z. XIV, S. 1995, s. 6-8; Piskunowicz H., ZWZ – AK w powiecie siedleckim 1939-45. S. 1992, s. 7, 15, 42, 47, 49-54; Charczuk W., S. w strukturach ZWZ-AK, „Szkice Podlaskie", zeszyt 13, S. 2005, s. 53-5; Charczuk W., Fakty i mity w akcji Zgrupowania Kedywu Obwodu S. AK na Schnellzug mit Fronturlauberabteilen - „SF-Zug nr 82” pod Borkami – Kosami 29 lutego 1944 r., „Radzyński Rocznik Humanistyczny", t.9, 2011. s. 81-4, 86-7; Konigsberg W., AK 75. Brawurowe akcje AK, Kr. 2017. s. 60, 62; fot. [http://www.dziewule.pl/towarzysze_broni.html; dostęp 30.04.2021].

(autor Natalia RODGER)