PIRO Jan


Ur. się 21 IV 1887 we wsi Grabowo k. Szczuczyna (ob. pow. Kolno, woj. podlaskie). Jego ojciec, Jan (h. Bończa) był pisarzem sądu gminnego. W 1896 r. rodzina przeprowadziła się do S., gdzie ojciec został urzędnikiem starostwa. Osiedli we własnym domu przy ul. Cmentarnej. W 1900 r. zm. przedwcześnie na gruźlicę matka P. Józefa z Bogusławskich, osierocając czwórkę dzieci: Michała, Jana Marię, Zofię i Stefana (zob.). W S. P. uczęszczał do Gim. Męskiego. W lI 1905 młodzież odmówiła nauki religii w jęz. ros., domagając się nauki po polsku. P., wówczas uczeń klasy maturalnej, był jednym z aktywnych uczestników strajku szkolnego. Został za to wydalony z gim. z tzw. wilczym biletem - bez prawa kontynuowania nauki w jakiejkolwiek szk. na terytorium Rosji i zaboru ros. Później, już w wolnej Polsce, otrzymał odznaczenie „Za walkę o szkołę polską”.

Dzięki staraniom stryja, ks. prałata Szymona Pióro, wyjechał do Monachium. Jako ekstern zdał tam maturę i został przyjęty na medycynę. Studia na uniw. im. Ludwika Maksymiliana ukończył w 1911 r. z dyplomem „Summa cum laude”. Odbył praktykę w jednej z klinik berlińskich, specjalizujących się w chirurgii ginekologicznej. W 1912 r. nostryfikował dyplom na uniw. w Charkowie. Umożliwiło mu to pracę na terenie Rosji. Znalazł pracę w Smoleńsku, w prywatnej klinice pol. dr. Czudowskiego, u którego naucz. dzieci była jego siostra Zofia. Odwiedzając siostrę poznał c. dr.,17-letnią Elżbietę, zakochał się z wzajemnością i poślubił ją w 1913 r.

Po wybuchu I woj. świat. został powołany do armii ros. jako „lekarz bez rangi”. W VIII 1914, w czasie bitwy pod Tannenbergiem, dostał się do niewoli niem. i pozostawał w niej do końca wojny, w obozie jenieckim w Heilsberg (dziś Lidzbark Warmiński).

W XI 1918 wstąpił do armii pol. w st. kpt.-lekarza. Brał udział w wojnie pol.-bolszewickiej (1919-20). Był ordynatorem oddz. chirurgicznego w szpitalu polowym, a potem z-cą kmdt. szpitala polowego. Do 1924 r. pracował w szpitalu wojsk. w Modlinie. Awansowany do st. mjr., był ordynatorem szpitala wojsk. w Wilnie. Potem przeniesiony do Grodna. Otrzymał st. ppłk. Od 1934 r. był kmdt. szpitala okręgowego w Przemyślu. Tam, w III 1938, awansował na płk., co w służbie zdrowia było rzadkim wyróżnieniem. Trzy miesiące później objął funkcję szefa sanitarnego X Okręgu Korpusu.

Z chwilą wybuchu II woj. świat. został kmdt. Centralnego Szpitala Polowego. Ewakuował się wraz ze szpitalem do Stanisławowa, gdzie został wzięty do niewoli przez ACz. Trafił do obozu w Starobielsku. Rozstrzelano go wraz z innymi jeńcami ze Starobielska w IV 1940 w okolicach Charkowa. Ostatni list, który dotarł do s. nosi datę 6 IV 1940, więcej listów nie było. Zamordowani jeńcy są pochowani na Cm. Ofiar Totalitaryzmu w Charkowie w Piatichatkach.

Został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi. D. 5 X 2007 Prezydent RP Lech Kaczyński awansował pośmiertnie P. do st. gen. bryg. Awans został ogłoszony 9 XI 2007 w W., w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”. W 2011 r. w Złocieńcu (Pojezierze Drawskie) zasadzono Dąb Pamięci honorujący P. i nadano jego imię szk. podst.

Żona, Elżbieta z Czudowskich (1893-1975), studiowała chemię w Lozannie, ale jej nie ukończyła; w czasie II woj. świat. uciekła do Rumunii, gdzie dzięki znajomości jęz. franc. dostała pracę pokojówki w rodzinie arystokratów; po wyzwoleniu wróciła do kraju, mieszkała i zm. w W., pracowała m.in. jako laborantka w laboratorium analiz medycznych i urzędniczka oraz udzielała lekcji jęz. franc. S. Tadeusz Pióro (1920-2010) dr nauk wojsk., gen. WP przeniesiony w stan spoczynku w 1968 r. za krytykę agresji na Czechosłowację, publicysta.


Księga Pamiątkowa Siedlczan
, W. 1925; Oficerowie WP zamordowani przez stalinizm - płk dr Jan Maria Pióro (1887-1940), „Polska Zbrojna” 1991, nr z 11 IV; 50 lat Szk. Podst. nr 3 w Złocieńcu Budowie, „Tyg. Pojezierza Drawskiego” 2013, nr z 4 VII; Losy siedlczan - Jan Maria Pióro, „Tyg. Siedlecki” 2017, nr 19; Pióro T. (s.), Armia ze skazą - w WP 1945-68 (wspomnienia i refleksje), W. 1994; Dokumenty i przekazy rodzinne w posiadaniu autorki.

(autor Agnieszka KONDRACKA-BYLIŃSKA)