Ur. 21 XI 1876 w Wiłkowyszkach niedaleko Mariampola (dzisiaj płd.-zachodnie krańce Litwy), s. Stanisława i Walerii z domu Rode i młodszy brat Jerzego, późniejszego znanego pianisty. Edukację rozpoczął od gim. w Suwałkach, skąd w 1895 r. udał się do Petersburga, gdzie podjął studia na Wydz. Architektury w Akad. Sztuk Pięknych. Ukończył ją w 1901 r. z wyróżnieniem, otrzymał również stypendium, które umożliwiło mu odbycie podróży do Niemiec, Szwecji, Norwegii, Austrii i Włoch w celu dalszego kształcenia oraz zapoznania się z tamtejszymi trendami architektonicznymi. W 1903 r. powrócił do Petersburga gotowy rozpocząć samodzielną praktykę architektoniczną. Szybko stał się popularnym projektantem, cenionym przez wiele instytucji – również państw. Projektował m.in. dla Banku Syberyjskiego, Ministerstwa Przemysłu i Handlu oraz dla dużych firm prywatnych, jak: Dom Handlowy firmy futrzarskiej Martensa w Sankt-Petersburgu – projekt realizowany w l. 1911-2, Budynek administracyjny Tow. Ros.-Amerykańskiej Manufaktury „Trieugol’nik” w Moskwie - powstał w 1916 r. Natomiast projekt pałacyku M. K. Pokotiłowej w Sankt-Petersburgu został zrealizowany w 1909 r., a Kinoteatr „Parisiana” w Sankt-Petersburgu powstał w l. 1913-4.
Od 1903 r. był prof. w petersburskim Instytucie Inżynierów Komunikacji, a od 1917 r. wykładał historię sztuki i architektury w Akad. Sztuk Pięknych i Instytucie Archeologicznym. W Żeńskim Instytucie Politechnicznym prowadził projekty dyplomowe, a w Szk. Zdobniczej im. barona Stieglitza w Petersburgu, podobnie jak na Akad. Sztuk Pięknych, wykładał historię sztuki. W 1915 r. został wybrany prezesem ros. Stow. Architektów Artystów, natomiast od 1909 r. należał do warszawskiego Tow. Opieki nad Zabytkami, będąc jednocześnie prezesem petersburskiego koła tego tow.
Do Polski przyjechał w 1918 r. i rozpoczął pracę jako wykładowca w warszawskiej Szk. Sztuk Pięknych i na KUL. W 1920 r. został prof. nadzwyczajnym na Wydz. Architektury PW oraz kierownikiem Katedry Historii Architektury i Sztuki Starożytnej. W 1925 r. objął stanowisko dziekana Wydz. Architektury tej uczelni i sprawował je do 1927 r. W l. 1929-33 wykładał tu rzeźbę. W 1930 r. został prezesem Wydz. Konserwatorskiego Tow. Opieki nad Zabytkami Przeszłości i brał udział w rewindykacji pol. dóbr kultury zagarniętych przez carską Rosję. W 1931 r. uczestniczył w Międzynarodowym Kongresie Ochrony Zabytków w Atenach. Był czł. Pol. Instytutu Sztuk Pięknych w Kr. oraz warszawskiego oddz. Stow. Architektów Pol., a w l. 1935-8 prorektorem PW.
L. dzielił się swoją wiedzą również z uczestnikami różnego rodzaju zjazdów, konferencji i spotkań. Jednym z pierwszych był IV Zjazd Architektów Rosyjskich w Petersburgu odbywający się w d. 17-25 I 1911; wygłosił tam referat O opracowywaniu architektoniczno - estetycznem mostów itp. budowli w miastach. W Polsce jednym z ważniejszych wykładów był wygłoszony 18 III 1927 odczyt O konkursie na plac Saski w Warszawie. Na I Polskim Kongresie Inżynierów, obradującym w 1937 r. we Lw. zaprezentował, referat pt. Budownictwo, jako wyraz kultury narodowej. Z kolei 8 VI 1934 wystąpił z referatem podczas wieczoru dyskusyjnego o architekturze franc.
L. był również autorem książek: Hellady – nieopublikowanej, zaginionej pracy o sztuce starożytnej Grecji. W 1932 r. wydał Sprawozdanie z Międzynarodowej Konferencji zwołanej w roku 1931 w Atenach w sprawie ochrony i konserwacji zabytków sztuki i historii odczytane dn. 18 marca 1932 roku na posiedzeniu Polskiej Komisji Międzynarodowej Współpracy Intelektualnej w W., a w 1935 r. ukazała się Opieka nad zabytkami. L. był także autorem Słownika terminów architektonicznych (w 4 jęz.).
Oprócz pracy na uczelni L. w Polsce restaurował zabytkowe kamienice oraz projektował domy i wille. W okresie od 1919 r. do 1924 r. kierował pracami konserwatorskimi pałacu Radziwiłłów (Namiestnikowski) przy ul. Krakowskie Przedmieście dla Rady Ministrów, pałacu Ossolińskich (znany również jako pałac Brühla) przy ul. Wierzbowej na siedzibę MSZ, a dla MS pałacu Raczyńskich przy ul. Długiej. Restaurował także pałac Prymasowski przy ul. Senatorskiej na potrzeby Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych. L. zaprojektował również przebicie ul. Bonifraterskiej przez gmach SA – czyli oficynę pałacu Krasińskich. Był gorącym zwolennikiem przywrócenia pałacowi Staszica, przebudowanego na cerkiew św. Tatiany Rzymianki w l. 90. XIX w., jego dawnego klasycystycznego charakteru; dokonano tego w l. 1924-6.
Nowe budowle wzniesione w W. wg projektu L. to: w 1925 r. gmach firmy Ericsson w al. Ujazdowskich; u zbiegu ul. Wileńskiej i Targowej powstał (1927-8) kompleks budynków Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowej; gmach Banku Rolnego u zbiegu ul. Nowogrodzkiej i Pankiewicza - ob. Narodowy Bank Polski (1926-7). W 1925 r. rozpoczęto budowę siedziby Państw. Instytutu Geologicznego. L. zaprojektował budynki w charakterystycznym dla siebie stylu akademickiego klasycyzmu, przy czym wnętrza cechował nieco tajemniczy, bazylikowy czy też klasztorny wystrój. Niektóre detale dekoracyjne wykonano z kamienia pochodzącego z rozebranego w 1926 r. soboru przy Placu Saskim. Były to różowe granity z wyspy Kumlinge w archipelagu Wysp Alandzkich, przewiezione do portu Hangö, a następnie do W. Budowę pawilonu płd. – „chemicznego” – rozpoczęto w poł. 1925 r. i zakończono w 1926 r., natomiast gmach gł., którego fundamenty położono już w 1923 r., do częściowego użytku został oddany w 1930 r. Ze względu na kłopoty finansowe, gmach gł. ukończono dopiero w 1936 r. Koszt budowy wyniósł 2 300 000 zł, co w tamtych czasach stanowiło niebagatelną sumę. Zaprojektował także: kamieni-cę przy ul. Mokotowskiej 51/53, której budowę realizowano w l. 1923-5, zespół domów mieszkalnych Pocztowej Kasy Oszczędności, zlokalizowanych przy ul. Brzozowej, Bugaj i Celnej, zbudowanych w l. 1921-3. Kolejny dom mieszkalny dla pracowników Pocztowej Kasy Oszczędności powstał w l. 1923-4 przy ul. Ludnej 9.
Projekty L. były realizowane również poza W. W L. architekt zaprojektował budynek Państw. Banku Rolnego przy ul. Chopina 6. Kolejny to przebudowa (1921-2) koszar świętokrzyskich na gmach KUL przy Alejach Racławickich. W l. 1934-5 prowadził przebudowę kościoła akademickiego przy ul. Radziszewskiego.
W l. 1920-26 powstał projekt gmachu, który wykorzystano na siedziby Banku Polskiego w Kaliszu, S., Sosnowcu, Brześciu n. Bugiem, Pińsku, Zamościu, Gdyni, Jaśle i Tomaszowie. Budowę Banku w S. ukończono w 1924 r. Przetarg na wykonawstwo robót budowlanych wygrała firma Martens i Daab z W. Instalację sanitarną wykonało przedsiębiorstwo Instalator, również z W. Budynek wg projektu podzielono na cześć bankową i mieszkalną w oficynach. Część bankowa składała się z sali, w której dokonywano obsługi klientów przy kabinach kasowych. W tej części znajdowały się również pomieszczenia przeznaczone na gabinet dyr., salę posiedzeń, przedskarbiec i skarbiec gł. Części bankowa zawierała również pomieszczenia gospodarcze i administracyjne. W oficynach znajdowały się mieszkania dyr. oddz. banku i jego zastępcy, zlokalizowane odpowiednio od strony ul. War-szawskiej (ob. Piłsudskiego) i Wojskowej. Na parterze każdej oficyny znajdowały się po dwa mieszkania dla urzędników niższego szczebla. Kubatura budynków bankowych wynosiła łącznie 11 731 m³, a koszt jej budowy to 472 906 zł.
R. 1927 przyniósł kolejny projekt, tym razem była to siedziba koszar Marynarki Wojennej, a w l. 1935-9 powstał projekt kościoła garnizonowego w Gdyni.
W stolicy L. mieszkał w jednorodzinnym domu własnego projektu w Kolonii Profesorskiej przy ul. Górnośląskiej 41, z żoną Marią z domu Radlińską, dwoma żonatymi synami; starszym Stanisławem i młodszym Witoldem oraz teściową Michaliną Radlińską z Osipowiczów. S. Stanisław był łącznościowcem i radiowcem, podczas II woj. świat. służył w wojsku w Anglii, prawdopodobnie współpracował z wywiadem. Był konstruktorem wynalazków, m.in. jego dziełem był sygnalizator ułatwiający znalezienie zestrzelonych pilotów oraz wynalazek umożliwiający wysyłanie sygnałów przez skoczka po wylądowaniu w Polsce. Witold – młodszy s. L., podobnie jak ojciec został architektem. W czasie II woj. świat. wyjechał do Anglii, gdzie został do końca życia.
Wraz z wybuchem II woj. świat. L. rozpoczął działalność jako kmdt Pogotowia Technicznego. W pocz. okresie okupacji działał w Stołecznym Komitecie Samopomocy Społecznej. Prowadził również tajne komplety dla studentów architektury. W 1942 r. rozpoczął nauczanie na Wydz. Budownictwa Wodnego i Lądowego Państw. Wyższej Szk. Technicznej w W. Jednocześnie przygotowywał do druku czterojęzyczny słownik terminów używanych w architekturze oraz pracę o sztuce greckiej, obie prace zaginęły w 1944 r.
W 1943 r. L. wraz z rodziną został wysiedlony przez Niemców na ul. Muranowską 12. Zginął rozstrzelany przez hitlerowców w czasie Powstania Warszawskiego w drugiej poł. VIII 1944 podczas masowej egzekucji przy ul. Dzikiej 17. Na Powązkach znajduje się symboliczny grób architekta kwatera 244, rząd I, miejsce 29. W. uhonorowała L. nadając jego imię ul. na Ursynowie.
W 1925 r. L. odznaczono Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta. W 1932 r. jeden z jego projektów – budynek przy ul. A. Pługa 1 – został opatrzony tablicą z napisem upamiętniającym jego twórcę.
L. był wymieniany jako przedstawiciel modernizmu w architekturze. Jego projekty cechuje funkcjonalność. Zarówno bryła, jak i układ szczegółowo rozplanowanych wnętrz są dostosowane do wymogów użytkowych. W projektach dominują płaskie dachy, duże okna, pojawiają się także elementy neobarokowe, czego przykładem jest projekt kościoła akad. w L. L. jest zaliczany do grupy architektów poszukujących nowych zastosowań dla form klasycznych – prostych, monumentalnych, tworzonych w duchu akademickiego klasycyzmu; wg znawców umiejętnie łączył style klasyczne z nowymi nurtami w architekturze. Był jednym z najaktywniejszych konserwatorów okresu dwudziestolecia międzywojennego.
Łoza S., Czy wiesz kto to jest?, W. 1983 (reprint), s. 409-10; Łoza S., Architekci i budowniczowie w Polsce, W. 1954, s. 318; Niemojewski L., Marian Lalewicz, „Roczniki Tow. Naukowego”, t. XXX (1954) s. 198-213; PSB, t. XVI, Wr.–W.–Kr.–Gd. 1971, s. 413 (Zachwatowicz J.); Zwoliński A., Marian Lalewicz (1876-1944), [w:] Sylwetki profesorów PW, Pracownia Historyczna Bibl. Gł. PW, W. 1984; Encyklopedia W., W. 1994, s. 407, 599, 601; Krzyżanowska H., Lalewicz Marian, [w:] Polski słownik biograficzny konserwatorów zabytków, z. 1, P. 2000 s. 48; Usakiewicz E., Wspomnienie o prof. Marianie Lalewiczu, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 2005, t. 50, z. 3-4 s. 201-5; Pruszyński J., Profesor Marian Lalewicz i Tow. Opieki nad Zabytkami Przeszłości, „Spotkania z Zabytkami” 2006, nr 6, s. 26-31; Żywicki J., Urzędnicy, architekci, budowniczowie, inżynierowie cywilni... Ludzie architektury i budownictwa w woj. lubelskim oraz gub. lubelskiej w Król. Pol. w l. 1815-1915, L. 2010 s. 345; Sowińska D., Lalewicz Marian (1876-1944), [w:] SBTP, T. 24. Pod red. J. Piłatowicza, W. 2013 s. 82-5; IV Zjazd Architektów Rosyjskich, „Architekt” 1911, z. 2, s. 30; O konkursie na plac Saski w W., „Przegląd Techniczny” 1927, nr 13, s. 305; Dziesięciolecie działalności budowlanej Banku Polskiego, „Architektura i Budownictwo” 1930, nr 4-5, s. 122-7; Wieczór dyskusyjny o architekturze francuskiej , „Architektura i Budownictwo” 1934, nr 7, s. 219-20; Lalewicz M., Polityka budowlana W. – stolicy państwa, „Architektura i Budownictwo” 1934, nr 5, s. 163; Rocznik Polskiej Akademii Literatury 1937, s. 263; Piwocki K., Historia ASP w W. 1904-64, Wr.–W.–Kr. 1965, s. 187; Bartoszewicz W., Buda na Powiślu, W. 1966, s. 95; Olszewski A. K., Nowa forma w architekturze pol. 1900–1925, Wr.–W.–Kr. 1967, s. 176; Gawarecki H., Gawdzik C., Ulicami L., L. 1976, s. 75; Gawarecki H., L. i okolice: przewodnik, W. 1980, s. 123; Lameński L., Życie artystyczne L. 1901–2001. Materiały z sesji, 21–22 września 2001, L. 2001,s. 122; Podl. i Lubelszczyzna. Pod red. A. Dylewskiego, W. 2008, s. 79; Błotnicka-Mazur E., Między profesją a pasją. Życie i twórczość Bohdana Kelles-Krauzego, L. 2010, s. 198; Ługowski P., Bank Polski w S., „Prestiż” 2015, nr 10 (38), s. 24-5; www.biblioteka.teatrnn.pl dostęp z 19 XII 2015; fot. z http://www.twoja-praga.pl/praga/ludzie/1350.html dostęp z 19 XII 2015.
(autor Danuta SOWIŃSKA)