GUMPRICHT Hanna


Ur. się 11 X 1927 w Grodźcu (pow. koniński) jako pierwsza c. Icchaka Majera Gumprichta i Estery z d. Taubenfligel. Pierwsze lata życia spędziła w Grodźcu. Od pocz. wojny wraz z rodzicami i rodzeństwem (Dwora – 1929, Hersz Szmul – 1930) przebywała w Łodzi, od chwili utworzenia – w getcie łódzkim. W 1941 r. z głodu i osłabienia organizmu, po postrzale zm. ojciec – Icchak Majer, w 1942 r., zabrany podczas tzw. wielkiej szpery, w Chełmnie n. Nerem w komorze gazowej zginął młodszy brat Hersz. Po likwidacji getta w 1944 r. wraz z matką i siostrą została wywieziona do Auschwitz‒Birkenau, po kilku miesiącach przewieziona do Mittelsteine, a w IV 1945 – do Graffenfort (podobozy obozu koncentracyjnego Gross‒Rosen). Jako kilkunastoletnia dziewczyna pracowała w fabryce dwanaście godzin na dobę, dźwigała kamienie na budowę okopów. W tych nieludzkich warunkach potrafiła jednak dostrzec i docenić drobne gesty – emanację człowieczeństwa, płynącą zarówno ze strony pol. współwięźniarek, jak i niem. nadzorcy. Wiele lat później przejmująco pisała o tym w tekście powstałym z okazji otwarcia Muz. Historii Żydów Polskich POLIN w W. (Ten cudowny gest w Auschwitz, „Gazeta Wyborcza”, 13 II 2015). Obozowe gesty stały się dla niej szczepionką przeciw stosowaniu kryteriów narodowościowych wobec kogokolwiek w jakichkolwiek okolicznościach.

Po wojnie wróciła do Łodzi, gdzie krótko potem została sama – matka i siostra wyemigrowały do Erec Israel. Ona czuła się Polką, dlatego nie wyjechała. Wspólnotę losu znalazła w niewielkiej grupie ocalałych z Zagłady, odczuwających ogromną wdzięczność wobec Rosjan za wyzwolenie i w większości podzielających lewicowe przekonania. Wstąpiła do PPR (następnie PZPR) oraz Związku Walki Młodych. W 1948 r. rozpoczęła studia na UW – najpierw na kierunku socjologia, następnie – filoz. Po pierwszym roku wyjechała na studia do Leningradu, czego potem żałowała. Po powrocie do Polski pracowała m.in. w Wyż. Szk. Nauk Społecznych przy KC PZPR w W., z której została zwolniona w 1968 r. Nigdy nie wystąpiła z PZPR, mimo krytyki i rozczarowania, jakie przeżyła po referacie Chruszczowa w 1956 r., i mimo antysemickiej nagonki 1968 r., której sama padła ofiarą. Zarazem jednak w III 1981 wstąpiła do Solidarności – w geście protestu wobec tzw. prowokacji bydgoskiej. Po wprowadzeniu stanu wojennego odbył się nad nią swoisty sąd partyjny, ze swojej decyzji jednak się nie wycofała.

Najważniejszy okres zawodowy to praca na uczelni w S. od 1 I 1973 do 30 IX 1990 (Wyż. Szk. Nauczycielska, od 1974 r. – WSP, od 1977 r. - WSRP), dokąd trafiła po 4 latach od pozbawienia jej możliwości pracy dydaktycznej w 1968 r. Przez 17 lat wykładała historię filoz., z kolejnymi rocznikami studentów prowadząc dyskusje o problemach egzystencjalnych, etycznych oraz o tolerancji, której propagowanie stało się jej misją pedagogiczną. Dyskusję o tolerancji inicjowała co roku na bazie tekstu Piotra Abelarda Rozmowa między filozofem, Żydem i chrześcijaninem. Szczególnie bliska była jej filoz. starożytna, czego wyrazem jest opracowany przez nią Wybór tekstów z historii filozofii (t. 1–2, WSRP, S. 1983). Ceniona przez studentów, wyrazy uznania i pamięci otrzymywała od nich również po zakończeniu pracy wykładowcy i przejściu na emeryturę. Pedagogiem pozostała zresztą do końca życia, organizując m.in. „komplety” dyskusyjne dla młodzieży u siebie w domu.

Żyła skromnie, pozwalając sobie w zasadzie tylko na dwie słabości – książki i muzykę. Kilka miesięcy przed śmiercią wszystkie swoje oszczędności przekazała na stypendium im. Hesia Gumprichta, swojego młodszego brata. Stypendium – przyznawane przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę – jest przeznaczone dla uzdolnionych dzieci z niezamożnych lub niepełnych rodzin.

Zm. 6 IV 2016 w W., została pochowana na cm. Żydowskim przy ul. Okopowej w W.

W II 2019 ukazała się książka autorstwa Joanny Świderskiej Pani Hania, zawierająca wspomnienia G. oraz rozmowy z osobami, które zetknęły się z nią w swoim życiu. Rozmowy były nagrywane m.in. na potrzeby realizowanego przez Mariusza Kamińskiego reportażu radiowego, którego dwie części – Świat pani Hani oraz Niedokończona lekcja – również w II t.r. zostały wyemitowane na antenie Polskiego Radia L. Można je odsłuchać na stronie radia.


Gumpricht H
., Ocalenie, [w:] Czarny rok… czarne lata…, red. W. Śliwowska, W. 1996, s. 277-82; Gumpricht H., Ten cudowny gest w Auschwitz, „Gazeta Wyborcza” 13 II 2015; University of Southern California, Shoah Foundation, Institute for Visual History and Education, The Visual History Archive, Hana Gumpricht (Interview Code: 18275), 5th of August 1996, Warsaw, Poland; Zaczyńska M., Człowiek, który jest moim ideałem, „Verum” 1988, nr 13, s. 37-43; Świderska J., Pani Hania, W. 2019; APS, sygn. 62/1082/0/-/11, Fragment protokołu posiedzenia Podstawowej Organizacji Partyjnej PZPR w WSPR w S. z 4 II 1982 r.

(autor Joanna ŚWIDERSKA)