filewicz nowy


Ur. 11 II 1876 w Nowym Sączu w rodzinie Antoniego i Zofii z Kołodzińskich. Studia rozpoczął na Wydz. Medycznym Uniw. Lwowskiego, kontynuował je następnie w Wiedniu. W 1901 r. ukończył medycynę i uzyskał doktorat. Dodatkowo studiował jęz. obce, filoz. i sztukę. W 1901 r. ożenił się z Marią Buczyńską, która w posagu dostała majątek ziemski Sinołękę, w której znajdował się typowo przydworski sad jabłoniowy, założony w 1874 r., złożony gł. z dawnych odmian Landsberska i Królowa Renet. Znaczna większość drzew na skutek surowych zim była poważnie uszkodzona przez mróz. F. zainteresował się wówczas leczeniem drzew uszkodzonych przez mróz.

F. postanowił sadzić nowe drzewa i leczyć je, jeśli zostaną uszkodzone przez mróz. W 1903 r. założył nowy sad, liczący 300 jabłoni. W l. 1912-4 założył znacznie większe sady, liczące ponad 100 ha (8 tys. drzew). Jedna trzecia drzew wymarzła, a reszta uległa uszkodzeniom przez mróz. F. opracował nowatorską metodę ratowania drzew. Polegała ona na szczepieniu mostowym, czyli wszczepianiu na pniu drzew, ponad ranami, odrostów korzeniowych lub dosadzaniu obok tzw. dziczków lub jednorocznych okulantów Antonówki. Metoda bardzo szybko zdobyła popularność, po kraju zaczęła szybko rozchodzić się wieść o „doktorze, co drzewa leczy”. Zastosowana przez F. metoda straciła znaczenie w latach powojennych, gdy w sadach zaczęto wprowadzać drzewa niskopienne, odmian z USA, które były bardziej odporne na mrozy od odmian zachodnioeuropejskich.

F. pierwszy wprowadził racjonalne metody ochrony drzew przed chorobami i szkodnikami. Bardzo szybko stał się jednym z największych autorytetów w sadownictwie pol. D. 10 III 1931 Min. Rolnictwa powołało w Sinołęce Sadowniczą Stację Doświadczalną. W l. 1932-5 sprowadził z USA nowe odmiany jabłoni, Bankroft, Mc Intosh, Cortland. W swoim sadzie wprowadzał nowatorskie metody uprawy drzew owocowych, m.in. w l. 1930-5 prowadził doświadczenia ze zwalczaniem przemiennego plonowania drzew jabłoni.

F. był autorem wielu prac z dziedziny sadownictwa. Opublikował m.in. Odnawianie starych sadów (W. 1917), Zakładanie sadu handlowego. Ze szczególnym uwzględnieniem hodowli jabłoni, cz. 1-2 (W. 1927), Przeszczepianie sadów. Jabłonie i grusze (W. 1927), Jabłonie. Najważniejsze odmiany handlowe (W. 1928), Pielęgnowanie młodego sadu. Z dodatkiem uwag o postępowaniu z drzewami, które ucierpiały od mrozu (W. 1929), Szkodniki i choroby drzew owocowych. Najgorszy szkodnik mróz. Ratowanie drzew przemarzniętych (W. 1929), Surowe zimy w sadzie handlowym. Sad w Sinołęce jako przykład (W. 1930), Nowe metody w sadach i szkółkach. Leczenie i wzmacnianie jabłoni (W. 1939). Interesował się także filoz. W l. 20. XX w. przetłumaczył z jęz. franc. dzieło Henri Bergsona Materia i pamięć (W. 1926).

Ponadto opublikował szereg artykułów dotyczących sadownictwa, m.in. w: „Przeglądzie Ogrodniczym”, „Przeglądzie Rolniczo-Ogrodniczym”, „Ogrodniku”, „Miesięczniku Ogrodniczym”, „Haśle Ogrodniczo-Rolniczym”, „Rocznikach Nauk Rolniczych i Leśnych”, „Życiu Rolniczym”, „Nowoczesnym Ogrodnictwie”, „Tyg. Rolniczym”, „Gazecie Rolniczej” i wielu innych periodykach specjalistycznych. Wyniki swoich badań popularyzował także w audycjach radiowych w Polskim Radio.

W 1936 r. odznaczony został Orderem „Polonia Restituta” za długoletnią pracę i zasługi na niwie ogrodnictwa.

F. angażował się polit. i społ. Polit. związany z Narodową Demokracją, organizował wiece poparcia dla endecji w pow. węgrowskim. W 1919 r., przed wyborami do Sejmu Ustawodawczego, wydał odezwę atakującą poglądy Adama Małkowskiego, działacza PSL „Wyzwolenie”. Ponadto był czł. wielu organizacji, stow. i tow. nauk., m.in. Związku Ziemian, Związku Posiadaczy Sadów, którego był prezesem, pełnił krótko funkcję czł. sejmiku pow. węgrowskiego. Uczestniczył też w licznych zjazdach, sympozjach i kongresach tow. nauk., m.in. w Zjeździe Lekarzy i Przyrodników Polskich, Ogólnopolskim Zjeździe Ogrodniczym oraz we wszystkich Międzynarodowych Kongresach Ogrodniczych. Dzięki stypendiom z Funduszu Kultury Polskiej odbył szereg podróży nauk., poznając metody sadownicze m.in. w ZSRR, USA oraz zachodniej Europie.

W VI 1939 wyjechał wraz ze swoją najzdolniejszą asystentką, dr Ireną Modlibowską, na trzymiesięczną podróż badawczą do USA i Kanady. Nie powrócił już do kraju. Wojna rozpoczęła się, gdy statek, którym podróżowali, przybił do brzegów Anglii. F. pomimo różnych starań i zabiegów nie zdołał już powrócić do Polski. Udał się wówczas do Instytutu Sadowniczego w East Malling, zamieszkując u dyr. instytutu, dr. Ronalda Hattona. Będąc cudzoziemcem nie mógł znaleźć pracy. Prowadził jako wolontariusz badania nad leczeniem drzew owocowych. Nadal pisał i publikował wyniki swoich badań. Ze względu na zagrożenie inwazją niem. cudzoziemcom nie wolno było zamieszkiwać płd.-wschodnich rejonów kraju, w związku z czym F. przeniósł się do Londynu. Podobne badania prowadził w Instytucie Johna Innesa.

Zm. 13 II 1960 w East Malling, gdzie spędził ostatnie lata życia. W małż. z Marią z Buczyńskich miał syna Zbigniewa (1903). Po wojnie Sadowniczą Stację Doświadczalną w Sinołęce przejęła SGGW w W. W 1981 r., w pięćdziesiątą rocznicę założenia stacji, nadano jej nazwę Zakładu Doświadczalnego im. Władysława F. Dokonania F. upamiętnione zostały też przez dr I. Modlibowską, która gł. z własnych funduszy, ufundowała stypendium administrowane w Anglii przez British Council, umożliwiające odbywanie studiów w Anglii młodym, pol. przedstawicielom nauki sadowniczej.


Pieślak Z
., Dr Władysław Filewicz. (Wspomnienie pośmiertne), „Gazeta Obserwatora Państwowego Instytutu Hydrologiczno-Meteorogicznego” 1961, nr 4, s. 11; Pieniążek Sz., Dr Władysław Filewicz (1876-1961), „Przegląd Ogrodniczy” 1961, nr 4, s. 43-4; Pieniążek Sz., Moje wspomnienia o Władysławie Filewiczu, „Ogrodnictwo” 1978, nr 5, s. 133-5; SBTP, W. 1989, z. 1 (Pieniążek Sz.); Sutkowski D., Władysław Filewicz – pionier sadownictwa pol., [w:] Wybitni przedstawiciele ziemiaństwa podl. w XIX i XX w., red. S. Kordaczuk, S. 2011, s. 137-44; Drugie sprawozdanie Funduszu Kultury Narodowej, W. 1934, s. 87; „Kurier Warszawski” 1928, nr 97, s. 7; 1932, nr 77, s. 7; Kleiberówna J., Doświadczalna Stacja Sadownicza w Sinołęce, „Przegląd Rolniczo-Ogrodniczy” 1932, nr 45, s. 1185-6; Kuszelewska-Rayska S., Chirurgia drzew, „Gazeta Polska” 1939, nr 76, s. 5; „Życie Warszawy” 1961, nr 44, s. 14; Stypendium Sadownicze British Council im. Władysława Filewicza, „Ogrodnictwo” 1978, nr 5, s. 135-7; Pieniążek Sz. A., 50-lecie sadowniczej pracy doświadczalnej w Zakładzie im. Władysława Filewicza w Sinołęce, „Postępy Nauk Rolniczych” 1982, nr 3, s. 131-40; Epsztein T., Członkowie Związku Ziemian w Król. Pol. w l. 1917-8, „Wiadomości Ziemiańskie” 2011, nr 45, s. 18; Tomaszewski W., Na szkockiej ziemi. Wspomnienia wojenne ze służby zdrowia i z Polskiego Wydziału Lekarskiego w Edynburgu, przedmowa L. Koczy, Londyn 1976, s. 20; Zaniewicki Z., Od Amazonki do Wisły 1924-39, Londyn 1980, s. 239; Budny M., Wspomnienia niefrasobliwe, z przedmową Edwarda Raczyńskiego, Londyn 1985, s. 161; Pachnik K. E., Władysław Filewicz – pionier sadownictwa polskiego, praca magisterska napisana pod kierunkiem dr Haliny Winnickiej w Zakładzie Kultury Wsi WSR-P w S. w 1986 r.; Arch. Muz. Narodowego w Kr., Spuścizna Feliksa Jasieńskiego, sygn. 13; AGAD, Arch. Łuniewskich, sygn. 060; AAN, Zjednoczony Bank Ziemiański SA w W., sygn. 78 (dot. zadłużenia majątku Sinołęka); APL, Państw. Bank Rolny – Oddz. w L., sygn. 313 (akta na nabycie majątku Sinołęka); sygn. 14792 (akta w sprawie udzielenia pożyczki krótkoterminowej W. Filewiczowi); APS, Akta stanu cywilnego par. rzymskokat. w Grębkowie pow. Węgrów, sygn. 76, s. k. 119 (akt zawarcia małż. W. F-cza z Marią Buczyńską); sygn. 79, k. 1v (akt urodzenia Zbigniewa F.); BN, W. Filewicz, Przed wyborami. W tem kilka słów do dr. Małkowskiego, sygn. DŻS IA 6c Cim, k. 1-2; BN, Portret W. Filewicza z 1911 r., akwarela autorstwa Aleksandra Augustynowicza, sygn. F. 13019/IV A.

(autor  Emil NOIŃSKI)