Ur. się we Lw. 21 III 1943. Pochodził z rodziny o bogatych tradycjach patriotycznych. Jego dziadek, Adolf Ekes – technik i konstruktor, po wybuchu I woj. świat. wcielony do armii austriackiej, w pierwszych dniach wojny dostał się do niewoli ros. W obozie jenieckim w pobliżu Kazania dał się poznać jako wybitny inż. uruchomiając fabrykę ogniw i baterii galwanicznych. Jego s. Bolesław (ur. w 1907 r. we Lw.), ojciec Janusza, towarzyszył ojcu w tułaczce po Syberii, w 1920 r. powrócił do rodzinnego m., gdzie podjął studia na Politechnice Lwowskiej. Był czł. założonego w 1928 r. Związku Sybiraków oraz jednym z dwudziestu jeden sygnatariuszy statutu reaktywacyjnego organizacji w 1988 r.
Po zakończeniu II woj. świat. rodzina E. zamieszkała w W., gdzie odbył on całą swoją edukację – od szk. podstawowej, poprzez Lic. Ogólnokształcące im. Joachima Lelewela, aż do studiów uniwersyteckich, które podjął na kierunku historycznym UW. W trakcie studiów ujawniły się jego przyszłe zainteresowania badawcze z zakresu historii ustroju I Rzeczypospolitej. W 1970 r. ukończył studia na Wydz. Historycznym UW uzyskując tytuł magistra historii na postawie pracy pt. Sarmacka świadomość życia i świata, której promotorem był prof. Jarema Maciszewski. Następnie E. rozpoczął studia doktoranckie w Instytucie Historycznym UW, a w 1973 r. został zatrudniony w tymże instytucie na stanowisku asystenta. W 1975 r. przedstawił rozprawę doktorską pt. Państwo Zgody. Studium z dziejów ideologii politycznej szlachty pol. w l. 1587–1605 napisaną również pod kierunkiem prof. J. Maciszewskiego i 4 III 1975 mocą uchwały Rady Wydz. Historycznego UW otrzymał st. nauk. dr. nauk humanistycznych. Dalszą pracę nauk. prowadził przy Instytucie Historycznym PAN, gdzie w l. 1975-8 zatrudniony był na stanowisku adiunkta. W kolejnych latach brał czynny udział w życiu nauk., tak publikując jak i referując na międzynarodowych konferencjach, m.in. na: „XIIIe Colloque de l’Association Interna-tionale des Sociologues de Langue Francaise” zorganizowanym w 1988 r. w Genewie, gdzie wspólnie z prof. Włodzimierzem Pańkowem zaprezentował referat pt. Ressources et limites du changement sociale en Pologne.
Kontynuował prace badawcze z zakresu historii kultury europejskiej i nowożytnej myśli politycznej, jednocześnie zajmując się publicystyką, czego odzwierciedleniem są liczne publikacje prasowe na łamach czasopism: „Miesięcznik Literacki”, „Warmia i Mazury”, „Wrocławski Tyg. Katolików”, „Słowo Powszechne”, „List”, „Ład”, „Życie Warszawy”, „Nowy Świat” oraz „Kierunki”. W red. ostatniego z wymienionych periodyków E. pracował w l. 1979-92, równolegle będąc zatrudnionym jako specjalista ds. studialnych w Ośrodku Dokumentacji i Studiów Społ. w W. (1983-4). Od 1983 r. był czł. Stow. Związku Autorów i Kompozytorów Scenicznych (ZAiKS). Pełnił również funkcje recenzenta dla takich czasopism jak: „Przegląd Historyczny”, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” oraz był czł. komitetu red. czasopisma „Szkice Podlaskie” (2002, z. 10).
W 1992 r. objął stanowisko adiunkta w Katedrze Historii Nowożytnej w Instytucie Historii WSR-P w S. (od 1999 r. AP). Z uczelnią tą związany był kolejnych szesnaście lat (do 2007 r.). W 1996 r. rozpoczął również pracę w Wyż. Szk. Biznesu – National-Louis University w Nowym Sączu (WSB–NLU).
W 2001 r. E. ukończył rozprawę habilitacyjną pt. Natura – Wolność – Władza. Studium z dziejów myśli politycznej Renesansu, na podstawie której został dopuszczony do kolokwium habilitacyjnego, przeprowadzonego 17 VI 2002 przed Radą Wydz. Nauk Historycznych i Społ. Uniw. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w W. Recenzentami przewodu byli: prof. dr hab. J. Maciszewski z UW, prof. dr hab. Wacław Uruszczak z UJ oraz ks. prof. dr hab. Janusz Andrzej Zbudniewek z Uniw. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w W. Centralna Komisja ds. Tytułu Naukowego i Stopni Naukowych zatwierdziła decyzję Rady Wydz. 16 XII 2002. Od 2005 r. E. piastował stanowisko adiunkta w Zakładzie Historii XIX w. w Katedrze Historii Nowożytnej Instytutu Historii AP.
Jako badacz i dydaktyk związany był z Instytutem Historycznym UW, Instytutem Historii PAN w W., Instytutem Historii AP oraz Wydz. Studiów Politycznych WSB-NLU. Badania nauk. E. od pocz. koncentrowały się na dziejach Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych, jednakże jego szerokie spektrum badawcze obejmowało również zagadnienia z zakresu europejskiej specyfiki kulturowej, w szczególności myśli politycznej Renesansu, metafizycznej teorii państwa oraz historycznych i współczesnych realiów tożsamości cywilizacyjnej zachodu.
Będąc pracownikiem Instytutu Historycznego PAN zajmował się pracami pomocniczymi w przygotowaniu map woj. sandomierskiego w wieku XVI. Prowadził też prace nad wydawnictwem diariuszy sejmowych z XVII w. Wydana w 1987 r. monografia Złota demokracja (W. 1987, wyd. 2 Kr. 2010), będąca podsumowaniem badań E. w zakresie historii polit. Polski nowożytnej, stanowiła syntezę fenomenu staropolskiej „monarchii mieszanej” od jej ukształtowania po dekadencję. Autor przedstawił w niej studium dziejów polit. państwa pol. od X w. po jego upadek w XVIII w. Obalając wiele utrwalonych w historiografii stereotypów na temat I Rzeczypospolitej, odnoszących się m.in. do takich haseł jak: liberum veto, demokracja szlachecka, oligarchia magnacka, konstytucja nihil novi, czy kwestie związane z polit. zagraniczną wobec ziem wschodnich, nakreślił obraz państwa pol. i jego miejsca w ówczesnej Europie, analizując źródła jego potęgi oraz przyczyny upadku.
W książce Europa wierna sobie – próba syntezy (W. 1987) bronił tezy o arystotelesowych źródłach oryginalności kultury europejskiej z jednej strony i o rzymsko-republikańskich źródłach oryginalności europejskiego życia publicznego. Zamierająca żywotność obu wątków stanowiła jeden z aspektów badań prowadzonych przez E.
Monografia zatytułowana Natura – Wolność – Władza. Studium z dziejów myśli politycznej Renesansu (W. 2001), stanowiła kontynuację badań nad epoką nowożytną, a w szczególności ustrojem mieszanym. Celowość podjętego tematu została zdefiniowana we Wstępie do publikacji: „analiza renesansowej wizji ustroju mieszanego musi […] dotknąć specyfiki całego korespondującego z nią układu trzech pojęć – wolności, władzy i państwa – jako układu spojonego wewnętrznie przez nie mniej specyficzne wyobrażenie natury. Natomiast historycznie przełomowy charakter fenomenu Renesansu oraz jego założenie programowe, zawarte w haśle odrodzenia antyku, narzuca oczywistą potrzebę rekapitulacji antycznych i średniowiecznych dziejów owego pojęciowego układu, i jego specyfiki, jego losów doniosłego fragmentu dziedzictwa, które mogli chcieć – u progu nowożytności – odrodzić twórcy przełomu”.
Kontynuację badań nad problematyką realizacji ustroju mieszanego w realiach I Rzeczypospolitej stanowiła książka Trójpodział władzy i Zgoda Wszystkich. Naczelne zasady „ustroju mieszanego” w staropolskiej refleksji polit. (S. 2001) będąca kompleksową analizą XVI-wiecznego pol. pisarstwa polit. w kontekście identyfikacji ustroju I Rzeczypospolitej jako formy mieszanej. Powyższe publikacje stanowią jedynie część jego znacznego i wielopłaszczyznowego dorobku nauk. W kolejnych l. zainteresowania badawcze E. objęły zagadnienia z dziedziny politologii i historii współczesnej. Do tematyki tej wraz z tokiem prowadzonych badań włączona została kwestia aplikacji dorobku metafizyki klasycznej w ujęciu arystotelesowsko-tomistycznym do analizy i syntezy w dziedzinie politologii. E., będąc aktywnym czł. środowiska historyków podejmujących problematykę odnoszącą się do specyfiki ustrojowej I Rzeczypospolitej, czynnie przyczyniał się do jego konsolidacji oraz do rozpowszechniania rezultatów prowadzonych przez nie prac badawczych, czego świadectwem jest zorganizowana w 2005 r. na WSB–NLU w Nowym Sączu konferencja „Dziedzictwo Pierwszej Rzeczypospolitej w doświadczeniu politycznym Polski i Europy”.
Ważną rolę w życiu zaw. E. zajmowała praca dydaktyczna. Będąc naucz. akad. prowadził różnego rodzaju zajęcia, począwszy od ćwiczeń, poprzez wykłady kursowe i monograficzne, po proseminaria i seminaria magisterskie i doktorskie – wypromował dr Katarzynę Kozak. Był promotorem i recenzentem licznych prac magisterskich. W ciągu całego swojego życia zaw. E. niezależnie od prowadzenia działalności nauk. starał się dotrzeć do jak najszerszego grona czytelników, wykraczając poza relatywnie wąskie grono odbiorców publikacji nauk. Rezultatem jego pracy popularyzatorskiej są liczne publikacje na łamach prasy, a także na portalach internetowych.
Niezależnie od prowadzonej pracy nauk. i dydaktycznej E. brał czynny udział w życiu organizacyjnym środowiska akad. Był czł. założycielem Siedleckiego Tow. Naukowego powołanego 23 IX 1993. W l. 2004-5 piastował stanowisko dziekana Wydz. Studiów Politycznych WSB–NLU, a od 2005 r. kierował Katedrą Historii i Teorii Państwa na tymże wydziale.
E. do końca aktywnie uczestniczył w życiu nauk. publikując, recenzując, udzielając wywiadów oraz biorąc czynny udział w debatach na temat polit. dziejów Europy oraz współczesnych zagadnień polit. Współpracował z Klubem Jagiellońskim, kwartalnikiem „Pressje”, miesięcznikiem „Nowa Konfederacja” oraz Ośrodkiem Myśli Politycznej. W l. 2015-6 zaangażowany był w działalność nauk. AAN w W. Jako czł. rady programowo-nauk. (razem z prof. Janem Dzięgielewskim, prof. Markiem Kornatem, prof. Janem Odziemkowskim oraz ks. prof. Januszem Zbudniewkiem) wziął udział w pracach podjętych na rzecz upamiętnienia osoby dra Władysława Horsta Księgą Pamiątkową „Vir bonus”, oraz kwestią upodmiotowienia sprawy pol. na arenie międzynarodowej w l. 1916-9 w świetle źródeł AAN. W IV 2017 wziął udział w seminarium nauk. zorganizowanym przez Rosyjski Państwowy Uniw. Humanistyczny oraz Ambasadę RP w Moskwie poświęconym Romanowi Dmowskiemu. Wydarzenie stanowiło element promocji nowo wydanej w jęz. ros. pracy Romana Dmowskiego Niemcy, Rosja a sprawa polska. Śmierć E. przerwała prace badawcze z zakresu metafizycznej teorii państwa. Ostatnie lata poświęcił pracy nad historią dyplomacji pol. – dziełem, którego niestety nie zdążył ukończyć.
Zm. 15 X 2017, pochowany został na Cm. Bródnowskim. Pozostawił s., dwie c. oraz czworo wnucząt. Dzieci łączą pasję nauk. z praktyką, s. Piotr jest programistą, starsza c. Karolina jest tłumaczem jęz. klasycznych, młodsza – Maria specjalistą w dziedzinie psychologii. W zmarłym tracimy nie tylko doskonałego, twórczego naukowca, wybitnego historyka i naucz., ale także człowieka niezwykle życzliwego i pogodnego, który swoją pasją i pogodą ducha dzielił się z innymi.
Pawlik C., Bibliografia publikacji pracowników Instytutu Historii WSR-P w S., [w:] Bibliografia publikacji pracowników Instytutu Historii WSR-P w S. za l. 1991-8, red. T. Boruta, R. Dmowski, S. 1999, s. 77; Kadra naukowa Instytutu Historii WSRP, [w:] Bibliografia publikacji pracowników Instytutu Historii WSR-P w S. za l. 1991-8, red. T. Boruta, R. Dmowski, S. 1999, s. 38-9; Bibliografia publikacji pracowników Instytutu Historii, oprac. D. Grzegorczuk, W. Ważniewski, [w:] Bibliografia publikacji naukowych pracowników Wydz. Humanistycznego AP w S. z l. 1991–2000, oprac. zbior. pod red. K. Wojtczuk, S. 2001, s. 36; Bibliografia publikacji pracowników Instytutu Historii AP za l. 1991–2006, oprac. M. Chmielewski, D. Grzegorczuk, [w:] XV-lecie Instytutu Historii AP. Historia–biogramy–bibliografia, pod red. T. Boruty i D. Grzegorczuka, S. 2007, s. 115-6; Bibliografia opublikowanego dorobku pracowników Wyż. Szk. Biznesu – National-Louis University w Nowym Sączu w l. 1993-2013, pod red. M. Sidor, Nowy Sącz 2014, s. 90-3; Bibliografia publikacji pracowników Instytutu Historii, oprac. M. Chmielewski, D. Grzegorczuk, [w:] Bibliografia publikacji naukowych pracowników Wydz. Humanistycznego AP w S. z lat 2000-2005, pod red. E. Jarmocha i K. Wojtczuk, S. 2006, s. 31; Biogramy pracowników Instytutu Historii AP, [w:] XV-lecie Instytutu Historii AP. Historia–biogramy–bibliografia, pod red. T. Boruty i D. Grzegorczuka, S. 2007, s. 31; Ważniewski W., Instytut Historii, [w:] X lat Wydz. Humanistycznego AP w S. (1991–2001), praca pod red. J. Cabaja i P. Matusaka, S. 2001, s. 91, 93, 97; Czł. Założyciele Siedleckiego Tow. Naukowego w d. 23 września 1993 r., [w:] G. Korneć, Siedleckie Tow. Naukowe 1993–2008, red. T. Boruta, D. Grzegorczuk, A. Ziontek, S. 2008, s. 103; Arch. UPH, Akta osobowe prof. J. Ekesa; Wieloletnia współpraca z prof. J. Ekesem autorki biogramu; Sprawozdanie roczne AAN za 2015 http://bip.ap.gov.pl/plik.php?id =6608 [dostęp: 15/04/2018]; Sprawozdanie roczne AAN z 2016r. https://www.google.pl /url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwi63rmQuY7bAhXG2KQKHemACaIQFggnMAA&url=http%3A%2F%2Fbip.ap.gov.pl%2Fplik.php%3Fid%3D7244&usg=AOvVaw2crklGsgEiCqMnojVGA5tR [dostęp: 15/04/2018].
(autor Katarzyna KOZAK)