LEVITTOUX Piotr

Ur. się 25 IX 1828 r. we wsi Leszczanka w pow. łukowskim w woj. podl. Był trzecim s. Pierre’a Mathurina Levittoux Desnouettes (1783–1877), oficera wojsk napoleońskich, osiadłego na ziemiach pol. w 1813 r., i Marianny Domicelli Serafiny z Życzyńskich (1795–1882). O. z wykształcenia agronom przemieszczał się wraz z rodziną po Podlasiu, obejmując w dzierżawę liczne folwarki.

L miał czterech braci i dwie siostry. Był bratem tragicznie zmarłego w Cytadeli warszawskiej Karola Levittoux (1820–1841), założyciela konspiracyjnego kółka demokratycznego w gim. łukowskim, a następnie organizacji konspiracyjnej „związku warszawsko-łukowskiego”. Jego drugi brat - Henryk Józef Piotr (1822–1879) także zaangażowany w działalność spiskową był lekarzem, filozofem przyrody i artystą. Ale L w przeciwieństwie do starszych braci stronił od zakazanej działalności.

L uczęszczał do szkół w Łukowie i S. Od 1839 r. do 1840 r. do I klasy w Gim. Gubernialnym Łukowskim. Nast. od 1840 r. do 1843 r. do Szk. Obwodowej Siedleckiej (klasy II-IV), przemianowanej w międzyczasie na 5-klasową szk. powiatową. W VI 1843 r. otrzymał tam promocję do klasy V., ale na listach uczniów Szk. Powiatowej Siedleckiej za r. szkol. 1843/44 już nie figuruje (szkołę tę zresztą Rosjanie przenieśli w VIII 1844 r. do Łukowa). Od IX 1844 r. kontynuował edukację w gimn. w S. (przeniesionym tam z Łukowa), które ukończył w 1846 r.

Należał do prymusów. Za wzorowe posłuszeństwo, przykładne i moralne sprawowanie się i pilność w naukach otrzymał nagrody książkowe w gim. w Łukowie (I klasa) i Szk. Obwodowej w Siedlcach (II klasa). Na uroczystym zakończeniu r. szkol. 1842/1843 w Szk. Powiatowej Siedleckiej (IV klasa) otrzymał kolejną nagrodę. Pełniący obowiązki dyr. gim. siedleckiego Józef Skłodowski w opinii na jego temat z IV 1847 r. napisał, że L przez czas trzyletniego pobytu w gim. sprawował się chwalebnie.

Od XI 1846 r. do VII 1847 r. L odbył aplikację w biurze naczelnika pow. krasnostawskiego Grzegorza Buczyńskiego. Przerwał aplikację na własne życzenie z zamiarem podjęcia studiów w uniw. Petersburskim. Brak jest danych na temat tego, czy uk. studia w Cesarskim Uniw. Petersburskim. Niewykluczone, że być może wstąpił na którąś z uczelni technicznych nad Newą, ponieważ z dostępnych źródeł wynika, iż pod koniec lat 50. XIX w. pracował w państw. służbach inżynieryjnych. Wpierw jako konduktor (pomocnik inżyniera) w Chełmie, nast. na pocz. l. 60. jako inż. W Chełmie, ostatecznie zaś w 1866 r. jako inżynier pow. radzyńskiego. Jest też prawdopodobne, iż L nie uk. żadnej wyż. uczelni. W Król. Pol. kandydaci ubiegający się o stanowisko budowniczego i inż. nie mieli obowiązku legitymować się wyż. wykształceniem. Wymaganym było natomiast złożenie odpowiedniego egzaminu. Możliwym jest zatem, iż nabył umiejętności zawodowe w terenie, w ramach praktyki architektoniczno-budowlanej, bądź jako aplikant przy Zarz. Komunikacji, w którejś z fabryk rządowych, ewentualnie na kursach budownictwa i inżynierii organizowanych przez Radę Budowniczą (najwyższe kolegium techniczne królestwa), a nast. zdał wymagany przepisami egzamin państw.

Stanowisko inż. pow. radzyńskiego L objął w 1866 r. po inż. Janie Hoffmanie, który w 1867 r. otrzymał nominację na stanowisko inż.-architekta nowo utworzonego pow. janowskiego. Swoje biuro prowadził we własnym domu w Radzyniu. Brak jest szczegółowych informacji na temat rutynowej działalności L jako inż. pow. radzyńskiego. Z pewnością wykonywał obowiązki właściwe dla swej specjalizacji i analogiczne do tych sprawowanych przez pozostałych inż. pow.

Największym przedsięwzięciem L był projekt architektoniczny i budowa cerkwi prawosławnej w Radzyniu (ob. już nieistniejącej). Z polecenia władz sporządził kosztorys przedsięwzięcia, a nast. objął kierownictwo robót. Budowa trwała od 1879 r. do 1881 r. 5 V 1882 r. nastąpiło poświęcenie cerkwi i nadanie jej im. Męczennika i Zwycięzcy Świętego Jerzego. Cerkiew stanęła na placu należącym do miasta (przy skrzyżowaniu ob. ul. Armii Krajowej z ul. Jana Pawła II). Ob. w tym miejscu znajduje się boisko sportowe Szk. Podst. Nr 1 im. Bohaterów Powstania Styczniowego. L zaprojektował ją według wzorów ros. cerkiewnej architektury imperialnej. Świątynia była wybudowana na planie krzyża w stylu moskiewsko-bizantyjskim. Obok niej znajdowała się dzwonnica.

L ożenił się ze Stefanią Ostrowską (1847–1899), c. Aleksandra i Magdaleny ze Stokowskich Ostrowskich. Rodzina Ostrowskich pochodziła z woj. łęczyckiego, i pieczętowała się herbem Grzymała. Ślub odbył się 27 IX 1862 r. w Chełmie. L miał dziewięcioro dzieci, pięciu s. i cztery c. Byli to: Jan (1865–1927), bliźniacy: Henryk (1872–1957) i Piotr (1872–1925), Kazimierz (1874–1937), Rudolf (1883–1946), Maria (1863–1866), Jadwiga (1866–1892), Stefania (1868–1957) i Stanisława (1876–1964). Jan i Maria ur. się w Chełmie, pozostali w Radzyniu.

W powstaniu styczniowym spłonęło mieszkanie L w Chełmie. Stało się to podczas bitwy stoczonej w m. pomiędzy powstańcami i jazdą ros. 2. lub 3. XI 1863 r. Rosjanie ostrzelali wówczas m. z dział, wzniecając z tego powodu parę pożarów. Wraz z rodziną opuścił płonące mieszkanie, po czym ukrył się w jednym z dołów kredowych na terenie m. Tam otoczyli go Kozacy, grożąc mu śmiercią. Uratowali go przybyli na miejsce alumni uniccy. L utrzymywał dobre relacje z unitami, w tym z kadrą Sem. Diec. Greckokatolickiego w Chełmie. Jego wykładowca – prof. Mikołaj Pociej był świadkiem zapisanym w akcie ur. c. L Marii. Alumni przynieśli co cenniejsze, ocalałe rzeczy z jego domu, aby ten wykupił się Kozakom. Ci jednak ostatecznie zreflektowali się i odstąpili.

Po przeprowadzce do Radzynia prócz wykonywania obowiązków związanych z posadą inż., prowadził agenturę Tow. Ubezpieczeń od Ognia. W l. 80. zaczął zmagać się z chorobą żołądka. Jednak dopóki mógł, pozostawał aktywny zaw. Pod koniec 1888 r. wystąpiły u niego poważne problemy z płucami. Przeprowadzone w W. badania lekarskie wykazały gruźlicę. Zm. 30 III 1889 r.

L został pochowany na cm. par. w Radzyniu. W tym samym grobie spoczęły szczątki jego ż., która zm. 26 X 1899 r. (sektor VIII, grób nr 75).

Wnukiem L był Karol Michał Levittoux (1903–1926), czł. Narodowego Zjednoczenia Młodzieży Akademickiej i Związku Akademickiego „Młodzież Wszechpolska”, czł. korporacji akademickiej Chrobatia, który jako jeniec został zastrzelony przez piłsudczyków w trakcie przewrotu majowego w 1926 r.

Akt uroczysty zakończenia rocznego biegu nauk w Gimnazyum Gubernialnem Łukowskiem odbędzie się dnia 15/27 lipca 1840 roku o godzinie 10 rano. Na który władze rządowe rodziców i opiekunów zaprasza dyrektor tegoż gimnazyum Kazimierz Nahajewicz, Łuków 1840; Akt uroczysty zakończenia rocznego kursu nauk w Szkole Obwodowej Siedleckiej odbędzie się dnia 18/30 czerwca 1841 r. Na który władze rządowe rodziców i opiekunów uczącej się młodzieży inspektor tejże szkoły Stanisław Czeszejko imieniem instytutu zaprasza, Siedlce 1841; Rocznik Urzędowy Królestwa Polskiego na rok 1866, W. 1866, s. 674; Pamjatnaja kniżka Siedleckoj gubernii na 1883 god, S. 1883, s. 254-256; Z Lubelskiego 6. listopada, „Gazeta Narodowa” 1863, nr 226, s. 3; Niebelski E., Powstanie styczniowe w Chełmskiem [w:] Chełm i Chełmskie w dziejach, red. R. Szczygieł, Chełm 1996, s. 322; Sygowski P., Stan ilościowy cerkwi na terenie Lubelszczyzny (prawosławna diecezja chełmska) w 1914 r. Próba ustalenia stanu faktycznego, „Wschodni Rocznik Humanistyczny” 2004, t. 1, s. 358, 372; Gątarczyk A., Dzieje unickiej parafii w Radzyniu Podlaskim, „Radzyński Rocznik Humanistyczny” 2008, t. 6, s. 44; Żywicki J., Urzędnicy: architekci, budowniczowie, inżynierowie cywilni... Ludzie architektury i budownictwa w województwie lubelskim oraz guberni lubelskiej w Królestwie Polskim w latach 1815–1915, L 2010, s. 75-81, 221, 224; Załuski M., Trzy wieki rodziny Levittoux w Polsce, P. 2020; Rostworowski J., Wspomnienia z roku 1863 i 1864, Kr. 1900, s. 46; Brydzińska S., Wspomnienia, rkps, z. 1-2, 1952; APL, Komisja Województwa Lubelskiego i Rząd Gubernialny Lubelski, sygn. 1050, Akta osobiste Levittoux Piotra applikanta biura naczelnika powiatu krasnostawskiego; APL, Gimnazjum Wojewódzkie w Łukowie, sygn. 3; APL, Gimnazjum Wojewódzkie Lubelskie (dalej: GWL), sygn. 446; APL, GWL, sygn. 589; Księga Metryk Ochrzczonych Parafian Kościoła Sławkowskiego od roku 1783; APL, Akta Stanu Cywilnego (dalej ASC) Parafii Rzymskokatolickiej (dalej: RK) w Trzebieszowie, sygn. 30; APL, APL, ASC RK w Chełmie, sygn. 107; APL, ASC RK w Chełmie, sygn. 110; APL, ASC RK w Chełmie, sygn. 112; APL, ASC RK w Radzyniu, sygn. 94; APL, ASC RK w Radzyniu, sygn. 96; APL, APL, ASC RK w Radzyniu, sygn. 100; APL, ASC RK w Radzyniu, sygn. 102; APL, ASC RK w Radzyniu, sygn. 103; APL, ASC RK w Radzyniu, sygn. 110; APL, ASC RK w Radzyniu, sygn. 116; APL, ASC RK w Rudnie, sygn. 90; APW, ASC RK św. Marii Magdaleny w Warszawie (Wawrzyszew), sygn. 95; USC Chorzów, Odpis skrócony aktu zgonu Rudolfa Levittoux z dn. 5 VIII 2021; Fot. Piotr Michał Levittoux w zb. autora.

(autor Maciej ZAŁUSKI)