Ur. w Wilczych Piętkach k. Wilkowa w pow. rawskim, wsi wchodzącej w skład par. Biała [Rawska], należacej do archidiakonatu warsz. diec. poznańskiej. Prawdopod. rodzina Wilskich nie była zamożna, bowiem rodzinną wieś W. zasiedlała w XVI w. szlachta zagrodowa, co było typowe nie tylko dla tej cz. Maz.
Nie wiemy, czy i jakie wykształcenie wyniósł W. z d. rodzinnego. Z późn. dokumentów, jakie stworzył powołując fundację szkolną w Białej na Podl. wynika, iż od wczesnego dzieciństwa pragnął się uczyć. Rodziców jego - Zofii i Wojciecha - prawdopodobnie nie stać było na kształcenie s., zwłaszcza że Wilscy mieli jeszcze oprócz Krzysztofa co najmniej troje innych dzieci (sam W. wspomina tylko o braciach). Mając ok. 17 1. W. opuścił rodzinną wieś i udał się do Kr., gdzie podjął studia w Akad. Krak. Immatrykulowany został w sem. zimowym 1593 trwającym od X 1593 do IV 1594. W księdze immatrykulacyjnej figuruje zapis: „Christophorus Alberti Wilski dioe. Posnaniensis gr. 3". Niska, bo wynosząca zaledwie 3 grosze opłata immatrykulacyjna dowodzi niezamożności Wilskiego. Zapewne kłopoty finansowe zdecydowały o tym, że nie uk. Akad. Krak. - przebywał tam tylko przez jeden sem. Naukę kontynuował w Zamościu w nowo utworzonej przez hetm. Jana Zamoyskiego (1595) Akad. Do Zamościa trafił Wilski za protekcją Jana Wilskiego, bliskiego krewnego, prawdop. stryja. J. Wilski, towarzysz wszystkich wypraw wojennych hetm. Zamoyskiego, nie tylko zaprotegował garnącego się do nauki bratanka, ale też łożył na jego utrzymanie w Zamościu. Po uk. Akad. Zamojskiej, pozbawiony pomocy finansowej ze strony rodziny, Wilski mógł pójść tylko jedną drogą - przyjąć stan duchowny. Nie wierny jednak ani kiedy, ani gdzie otrzymał święcenia kapłańskie.
O jego losach przed 1616 wiemy b. niewiele. Pewne jest tylko to, że w pierwszych 1. XVII był prob. w rodzinnej par. w Wilkowie, gdzie ufundował modrzewiowy kościół parafialny. 23 X 1616 W. przedstawił u konsystorza janowskiego pismo dziekana i oficjała w-skiego, ks. Jana Raciborskiego, zatwierdzające jego rezygnację z par. Wilków. Wówczas ks. Jakub Bielawski, oficjał podl. i prob. w Rossoszu, ogłosił W. prob. bialskim. Oficjalne objęcie prob. bialskiego w 1616 zbiegło się w czasie z innym doniosłym wydarzeniem w dziejach miasteczka, mianowicie ze śmiercią Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła, zwanego Sierotką, pierwszego z Radziwiłłów, ówczesnego właściciela Białej, nazywanej Białą Książęcą (Alba Ducalis). Miasteczko i klucz okolicznych dóbr odziedziczył po o. najmłodszy z s. Sierotki - Aleksander Ludwik. Biała stała się wkrótce centrum administracyjnym i gospod. utworzonego przez Radziwiłłów obszernego hrabstwa bialskiego. Aleksander Ludwik podzielając poglądy swego o. doskonale rozumiał, że strategiczne wręcz położenie rn. tuż przy granicy Korony z Wlk. Ks. Lit. i przy jednym z gł. szlaków komunikacyjno-handlowych wiodących z Polski na Litwę stwarza szczególnie sprzyjające warunki rozwoju Białej. Toteż właśnie Białą wybrał na swoją gł. siedzibę. Ks. inwestując w budowę okazałej rezydencji magnackiej, przyczynił się do rozwoju i znaczenia m.
Nowa koniunktura rozwoju Białej szczególnie odpowiadała zamiarom i planom ks. W. Obejmując par. bialską i kościół pw. św. Anny kierował się zapewne zarówno względami materialnymi, jak też pragnieniem stworzenia szk. dla chętnej do nauki młodzieży. W powyższych planach istotną rolę odgrywała obecność dworu książęcego i życzliwość samego Aleksandera Ludwika. Planów tych nie mógł W. zrealizować jako prob. ubogiej wiejskiej par. w Wilkowie, stąd zapewne jego rezygnacja z tamtejszego prob.
O swoim zamyśle stworzenia młodzieży odpowiednich warunków do nauki wspomina W. m.in. w dokumencie nazwanym Fundatio Vilsciana. W Białej znalazł dogodne warunki do realizacji swoich zamierzeń, uzyskując nie tylko aprobatę, ale i pomoc materialną Aleksandra. 12 XII 1628 będąc już oficjałem podl., W. ogłasił zasady fundacji szk. i jej podstawy materialne. Wraz z dokumentem fundacyjnym ks. sporządził testament. Zawarte w tych dokumentach - obok podziękowań za poparcie jego przedsięwzięcia skierowanych do ks. Aleksandra i jego ż. Tekli z Wołłowiczów - podstawy materialne i organizacyjne projektowanej szk. dowodzą głębokiego przemyślenia, dużej wiedzy fundatora o ówczesnym systemie oświaty w kraju. Podstawą zabezpieczenia materialnego szk. były przede wszystkim własne fundusze W. pochodzące z jego prebend jako prob. bialskiego i oficjała podl. Pełną specyfikację środków pieniężnych i zapisów w naturze zawiera dokument p.n. Ordinatio Vilsciana powstały już po śmierci fundatora. Łącznie fundacja W. opiewała na 36 440 zł pol., w tym tylko 4 000 pochodziło od A. L. R-łła. Suma ta, lokowana przez W. w okolicznych dobrach szlacheckich (R-łłowie owe 4 000 zł lokowali na dobrach bialskich), przynosiła w postaci czynszu dochód roczny 2 791 zł pol. Czynsz roczny miał zapewnić szk. byt materialny oraz pensje jej profesorów. Właściciel m., oprócz wymienionej sumy przekazał W. na siedzibę szk. jeden z pierwszych w m. piętrowy budynek murowany, położony obok kościoła par., przeznaczony pierwotnie na szpit. miejs. Oprócz kwot pieniężnych, W. zapisał na rzecz szk. różne zboża, lokowane także w okolicznych maj. szlacheckich, jak żyto, jęczmień i owies oraz grykę i groch. Właściciele maj. mieli w formie czynszu rocznego przekazywać szk. plony w łącznej ilości 104 beczek miary brzeskiej stosownie do ilości lokowanych zbóż, podczas gdy kapitał wynosił łącznie 1100 beczek.
Fundator planował utworzenie przy szk. alumnatu - bursy dla 30 uczniów. Mieli tam zamieszkać wyłącznie krewni W. pochodzący gł. z rodzin jego rodzonych braci: Jana, Mateusza i Alberta oraz dalsi krewni bądź powinowaci.
Organizację powołanej przez siebie szk. planował W. posługując się znanymi sobie z autopsji wzorami podpatrzonymi w Kr., a zwłaszcza w Zamościu. Pragnął, aby naukę w szk. bialskiej prowadziło aż ośmiu prof., wykształconych i przygotowanych do zawodu naucz. w Akad. Krak., do której zwrócił się z prośbą o opiekę nad placówką bialską. Plenipotentem W. w sprawach kontaktu z Krakowem był ks. Walenty Wilczogórski, dziekan janowski, który w liście do rektora Akad. Krak. z 10 III 1629, powołując się na wcześniejsze uzgodnienia ustne, prosił w imieniu oficjała podl. o pomoc zarówno w powołaniu w Białej kolegium, tj. kolonii akad. jak i w sprowadzeniu dlań odpowiedniej kadry. Prośba W. została spełniona jedynie w części: Akad. Krak. przysłała zimą 1630/1631 nie ośmiu, lecz tylko trzech prof. do swej nowo utworzonej kolonii akad. w Białej Książęcej. W ten sposób „hoc anno [1630] erigi coepit Colonia Bialensis in Russia [sic!] cuius eritionern habetis in Factii Academia et eius propaginibus". Kolonia akad. w Białej rozp. działalność edukacyjną w 1630 pod kierownikiem pierwszego jej rektora Adama Roszczewica i prof.: Mikołaja Sulikowskiego i Baltazara Jana Przyłuskiego.
Sam W. niedługo mógł cieszyć się z realizacji swoich marzeń o założeniu szk. Zm. ok. 1633, przy czym okoliczności jego śmierci nie są w pełni znane. Z pewnością żył jeszcze w 1631, czego dowodzi jego portret malowany właśnie w t.r. przez nieznanego malarza.·Portret o wymiarach 94 na 80 cm, który znajduje się dzisiaj w kościele w Wilkowie, przedstawia podobiznę fundatora w szacie duchownego. W prawym górnym rogu portretu widnieje kartusz z h., który okalają litery: C[hristophorus] W[ilski] P[raepositus] B[alensis] C[ollegii] I[nitiator] O[fficialis] P[odlachiae]. Pod kartuszem widnieje krótki tekst: „Fundator Acaderniae Biale et Praeposittuae Wilkoviae Aetatis suae 55 A0 1631" („Fundator Akademii w Białej i probostwa wilkowskiego w wieku 55 lat w 1631 r."). Tekst ten pozwala przede wszystkim na ustalenie r. ur. W., nie zachowały się jednak żadne dokumenty pozwalające na dokładne ustalenie daty jego śmierci. Istnieją pewne przesłanki, które zdają się przekonywać, że W. zm. na początku 1633. W zachowanym, lecz nieopatrzonym żadną datą suplemencie testamentu Wilskiego, spisanym po pol., już pierwsze zdanie: „Gdym podczas powietrza do Piotrkowa odjeżdżał..." zdaje się dowodzić, że wyjeżdżając z Białej w czasie jakiejś epidemii, fundator kolonii bialskiej mógł być już chory i ta choroba stała się przyczyną jego - być może nawet rychłej - śmierci w drodze z Białej do Piotrkowa. Za tą datą zgonu przemawia również fakt, że otwarcie testamentu W. nastąpiło 29 IV 1633, a zatem śmierć fundatora musiała nastąpić niedługo przed tą datą.
ADS, Akta Konsystorza Janowskiego, sygn. 19D, k. 13; sygn. 24D, k. 22; BJ, rkps 5176/ XV, k. 29; rkps 226, k. 243-248; Arch. UJ: teka 432, nr 9453, 9454, 9466, 9472; AGAD, Arch. Radziwiłłowskie, dz. VIII, mikrofilm nr 18240, k. 171-179; L’Archivio Seqreto Vaticano, Archiwum Kongregacji Rozkrzewiania Wiary, dz. 7: Scritture Originałi Referite nelle Congregazioni Generali, t. 391, „Memoriałi del 1631", k. 296, 301, 302; por. tamże, dz. 1: Acta Sacrae Congregationis, t. 7, k. 121verso - 9 IX 1631, Congreg. 146, nr 12; dz. 9: Visite e Collegii, t. 11: „Visite e collegii. 1633", k. 85 - oryginał listu nuncjusza Viscontiego z Warszawy 7 VI 1632 r. do kardynała Ludovisio o założeniu uniwersytetu [sic!] w Białej; - Album Studiosorum Universitatis Cracoviensis, t. III, ed. Adam Chmiel, Cracoviae 1896-1904; J. Flisiński, Fundacja szkolna księdza Krzysztofa Wilskiego-Ciborowicza, „Reg. Lub.", t. l, 1986; tenże, Akademia Bialska 1628-1773. Zarys dziejów, Biała Podl. 1988; T. Święcki, Historyczne pamiątki znamienitych rodzin i osób dawnej Polski, t. Il, W. 1859; R. Soszyński, Ks. Krzysztof Wilski. Geneza Akademii Bialskiej, (w:] Z nieznanej przeszłości Bialej, J. K. Kochanowski, Dzieje Akademii Zamojskiej 1594-1784, Kr. 1899-1900; Sztuka warszawska od średniowiecza do polowy XX wieku. Katalog wystawy jubileuszowej zorganizowanej w stulecie powstania Muzeum 1862-1962, Warszawa maj-czerwiec 1962, cz. 1; T. Dobrzaniecki, J. Ruszczycówna, Od średniowiecza do baroku; J. Ruszczycówna, Portret renesansowy i barokowy na Mazowszu, „R. Muz. Narod. w W-wie" t. 8, 1964; J. Flisiński, Szkoly bialskie, tenże, Geneza kolonii akademickiej w Białej Podlaskiej „P Hist. Oświat.", 1984 nr 2; fot. [https://www.facebook.com/muzeumbiala/photos/pcb.1836818759803139/1837815629703452/; dostęp 30.04.2021].
(autor Jerzy FLISIŃSKI)