Był wnukiem hetm. Feliksa Kazimierza (zm. 1702), s. Jerzego starosty grabowieckiego i tłumackiego (zm. 1747) i jego drugiej ż. Konstancji z Podbereskich, marszałkówny upickiej (zm. 1730), wdowy po Marcinie Zamoyskim, staroście balimowskim, bratem Mariana, kasztelana lubaczowskiego oraz Pelagii, ż. Józefa Potockiego z linii prymasowskiej i Katarzyny Kossakowskiej.
Ur. w Sernikach k. Lubartowa w 1719 r. (chrzest 21 IX). Pierwsze nauki pobierał w kolegium jezuitów w Lublinie. Jego preceptorem był ks. Olszeński. Wysłany w podróż do Niemiec i Francji, po powrocie w 1740 posłował na sejm z woj. podolskiego. 26 XII 1741 w Lublinie wziął ślub z Marianną Kątską, miecznikówną koronną. Małż. błogosławił ks. Kajetan Sołtyk. Marianna była osobą łączącą dobre urodzenie, koligacje, maj., z zaletami osobistymi. Była wnuczką Stanisława Antoniego Szczuki (zm. 1710), podkanclerzego lit. M. jej była Wiktoria, jedynaczka Szczuki, o. Jan Stanisław (zm. 1727), s. Marcina Kątskiego (zm. 1710) zasłużonego gen. art. koronnej. Będąc jedyną spadkobierczynią maj. Szczuków i Kątskich wniosła w posagu ogromną fortunę, czyniąc Potockiego jednym z bogatszych ludzi w Polsce.
Jeszcze w dzieciństwie otrzymał od o. starostwo dubieńskie w woj. bełskim. Kolejnej cesji na rzecz s. dokonał Jerzy w 1738, kiedy Eustachy przebywał za granicą. Młody P.i otrzymał wówczas starostwo tłumackie w z. halickiej, Dębno w pow. horodelskim, a także drobne dzierżawy w woj. podolskim: Chreptyjów, Dziurdziankę i Dankowce. Przywilej podwójny wydany został przez króla 20 XI 1738.
Swoją dział. publiczną P. związał, zgodnie z tradycjami rodzinnymi, z karierą wojsk. W 1744 został płk. w pułku dragonów Wielopolskiego. T.r. posłował również na sejm grodzieński z woj. lubelskiego; po obiorze marsz. był posłem małopolskim do senatu. W 1746 pełnił funkcje poselską z z. halickiej. Okres polit. zaangażowania Eustachego przypadł na czas wypełniony starciami frakcji magnackich. Starosta tłumacki należał do stronnictwa hetmańskiego. Do 1751 jego kierownikiem był hetm. wlk. kor. Józef Potocki (zm. 1751), późn. na czoło wysunął się Antoni Potocki, woj. bełski i Jan Klemens Branicki, hetm. polny, a nast. wlk. kor. Przeciwko sobie republikanci mieli „Familię" skonsolidowaną wokół braci Czartoryskich i Stanisława Poniatowskiego. W czasie wielkiego zaognienia stosunków między obozami, po zerwanym sejmie „Boni Ordinis" w 1748, rodzina wciągnęła P. do walki polit., powierzając mu starania o laskę marszałkowską w Trybunale Piotrkowskim. „Familia", którą oskarżano, że rządzi królewskim rozdawnictwem łask i sądownictwem w Polsce, nie chciała zgodzić się na dopuszczenie P. do funkcji marsz. Obie strony przybyły do Piotrkowa w asyście wojsk. Doszło do zerwania Trybunału, co stało się to głośnym skandalem i wywołało burzę publicystyczną, w której wziął również udział P. „Familia" odpowiedziała anonimowo, a ufając w swoją pozycję na dworze chciała uzyskać zgodę na sejm nadzwyczajny i sąd nad gwałcicielami porządku lub przedłużenie kadencji poprzedniego Trybunału. Przed przyjazdem króla na sejm próbowano pogodzić zwaśnione strony. Zwołany specjalnie dla naprawy Trybunału sejm został zerwany przez Potockich. Eustachy posłował na ten sejm z woj. lubelskiego.
W 1751 skutecznie protegował do marszałkostwa Trybunału Radomskiego deputata bełskiego Adama Chołoniewskiego. W V w Piotrkowie starał się o funkcję marsz. dla A. Małachowskiego. Po śmierci Józefa Potockiego przyłączył się do J. K. Branickiego, popierając go wiernie w akcjach polit.
6 VI 1752 awansował na stopień gen. mjr. wojsk kor. poświęcając się jednocześnie sprawom maj. na Rusi i Podolu. W 1754 starał się o kolejne stanowiska prosząc o protekcję Branickiego (o miecznikostwo kor.) i ambasadora franc. Ch. F. Broglie (o marszałkostwo nadworne). 6 VII 1754 otrzymał cześnikostwo kor. W tym okresie był już związany ze stronnictwem franc. i pobierał od Francji pensję w wysokości 3 tys. dukatów. Współpracował z Branickim w sprawie ordynacji ostrogskiej.
Po wyborach sejmowych 1754 przegrana „Familii" nie ulegała już wątpliwości, toteż od Czartoryskich odwrócili się najwierniejsi nawet współpracownicy. Ich przeciwnicy doznawali teraz oznak łask i protekcji dworskiej. P., na wyraźne życzenie Branickiego, w t.r. rozp. starania o funkcję deputacką na sejmiku lubelskim. Przy pomocy Franciszka Salezego Potockiego i Jerzego Mniszcha, Eustachy został wybrany marszałkiem Trybunału Lubelskiego. Konkretną pracę trybunalską prowadził w jego imieniu, mimo sprzeciwu „Familii", A. Potocki. On też za pieniądze pożyczone od Eustachego prowadził akcję wyborczą. Tak zabezpieczony P. mógł pozwolić sobie na rzadkie odwiedzanie L. Za funkcję marszałkowską 16 XII 1754 wynagrodzony został Orderem Orła Białego.
Pozycja maj., towarzyska i przychylność dworu czyniły P. atrakcyjnym w oczach Francji; w 1755 Broglie uważał go za zdatnego na przyszłego króla Polski. Kiedy w 1756 wybuchła wojna 7-letnia, Eustachy przewidywany był przez republikantów na marszałka konfederacji przy królu dla obrony Rzeczypospolitej. Wraz z Franciszkiem Salezym Potockim przybył do W. jako poseł z z. halickiej, aby oczekiwać tu na przyjazd króla. August III, zatrzymany jednak przez Prusaków pod Pirną, na sejm nie przybył.
W 1757 P-. został skarbnikiem stronnictwa franc. Działał wg planów Wersalu, gdy za zgodą Branickiego skupował konie od kampanii kor. dla wojsk saskich. Dzięki przyjaźni partii dworskiej cieszył się królewskim zaufaniem, został wyznaczony przez Augusta III do zebrania chorągwi do obrony Warszawy, a kilka mies. późn. - 20 X 1759 - obdarowany generalstwem art. lit. Kiedy w 1761 doszło do sporu z F. S. P-ckim, m.in. o opiekę nad dziećmi Stanisława Potockiego, woj. poznańskiego, stronę Eustachego wziął dwór, woj. kijowskiego poparli więc Czartoryscy. W 1762, po śmierci carycy Elżbiety Piotrownej, Katarzyna II postanowiła usunąć z Kurlandii Karola, s. Augusta III, osadzonego tam w 1758 i przywrócić to księstwo Bironowi. Król chciał się wówczas posłużyć P. dla podtrzymania w Mitawie królewicza. Wobec sprzeciwu kanclerza lit. Fryderyka Michała Czartoryskiego, planów tych nie zrealizowano. Kiedy zm. Michał Radziwiłł, P. kandydował do buławy polnej lit. Otrzymał rekomendację m.in. z sejmiku halickiego. Podobno w drodze ugody zrzekł się pretensji do buławy na rzecz Aleksandra Sapiehy, zyskując w zamian starostwo lwowskie.
Ostatni okres publicznej działalności P., to czas jaki nastąpił po śmierci Augusta III (5 III 1763). „Familia" popierana przez Rosję miała już kandydata na przyszłego króla. Stronnictwo hetmańskie było słabiej przygotowane. P. stał z większością republikantów po stronie hetm. Branickiego. W I 1764 protestował u prymasa przeciw obecności wojsk ros. w Prusach Król. W końcu III i na początku IV był obecny w Grudziądzu podczas przegranego przez republikantów sejmiku. Na konwokację sejmował z woj. lubelskiego. W końcu VI sympatyzował z zawiązaną m.in. przez brata Mariana rekonfederacją Potockich w Haliczu. W 1764 uczestniczył w elekcji Stanisława Augusta.
11 VIII 1767 swemu bratu stryjecznemu Antoniemu, odstąpił starostwo lwowskie. 8 I 1768 oddał chorągiew pancerną w wojsku kor. i starostwo urzędowskie s. Kajetanowi. Ostatnie 1. spędził w Radzyniu, który wniosła mu w posagu ż. W 1. 1750-1765 według planów Jakuba Fontany i pod jego kierownictwem trwały tu prace przy przebudowie i wyposażeniu pałacu. Przy tej inwestycji zatrudnieni byli również Jan Chryzostom Redler, Jan Bogumił Plersch, Józef Lapen, Michał Dolinger oraz ogrodnik Jan Dawid Knackfus. Z inicjatywy P. podjęto prace przy przebudowie kościoła radzyńskiego pw. Świętej Trójcy oraz pobudowano kościelną bramę-dzwonnicę wraz z parkanem. P. ufundował również kościół par. pw. Świętej Marii Magdaleny w dziedzicznych Sernikach (także wg projektu Fontany), budowany w 1. 1759-1766 oraz kościół w Dubience. Potoccy wspierali ponadto Collegium Szczuczyńskie założone w 1700 przez Stanisława Antoniego Szczukę. W przyjaźni pozostawali również z warszawskimi pijarami. Collegium Nobilium Potoccy powierzyli wychowanie i kształcenie synów.
W 1745 P. z ż. dostali ius communicativum na starostwo urzędowskie w woj. lubelskim. W r. nast. prawo do królewszczyzny Paparzyn w woj. chełmińskim. W 1749 wyodrębnił część jurydyki Leszno w W. i uzyskał przywilej zezwalający na utworzenie odrębnej jurydyki, którą nazwał "Tłumackie" - od Tłumacza w z. halickiej. Drugą z jurydyk zał. Eustachy na Powiślu. Powstała na mocy przywileju z 5 XI 1762, od im. właścicielki została nazwana Mariensztatem. W W. miał również P. dwa pałace, jeden po o. na rogu ul. Miodowej i Długiej, drugi, kupiony w 1758 od Brühla, na ul. Wierzbowej. Posiadał również pałac i kamienicę w L., dworek i łaźnię na Pradze oraz jurydykę w Grodnie. Ponadto był właścicielem klucza biłgorajskiego w Lubelskiem, homostajpolskiego, borodziańskiego i kozarowickiego w woj. kijowskim. Na Podolu miał: Budzanów, Krywcz z wsiami Połajcze, Chmielów i Turnę, w Grodzieńszczyźnie klucz sidrzański, na Mazowszu Szumowo i Wysokie Maz. W woj. chełmińskim dzierżył klucz sartawicki. W woj. lubelskim oprócz wspomnianego Radzynia miał Serniki i klucz kurowski. W 1757 kupił Brzostówkę. Ponadto P. dzierżawił królewszczyzny o łącznej kwarcie 25 690 złp.
Zm. w W. 23 II 1768, kilka dni po śmierci ż. Pochowani zostali w kościele jezuitów w W. Projektantem katafalku był J. Fontana, dekoracje malarskie wykonał J. B. Plersch i Jan Berezycki. Z małż. z Marianną z Kątskich, damą Krzyża Gwiaździstego (3 V 1745), tłumaczką Moliera, miał 8 dzieci - c. Cecylię Urszulę wydaną za Hieronima Sanguszkę, starostę czerkaskiego (potem woj. wołyńskiego) oraz s.: Kajetana, Ignacego (zob.), Jerzego Michała, Stanisława Kostkę, Seweryna Franciszka, Jana Eryka i Ubalda Karola, z których 2 - Seweryn Franciszek i Ubald Karol zm. w dzieciństwie.
AGAD, Arch. Publiczne Potockich; Arch. Roskie; Arch. Radziwiłłów; APKr. Oddz. na Wawelu, Arch. Krzeszowickie Potockich; Arch. Par. w Sernikach, Księgi ur. w par. sernickiej w l. 1719-1750; Regesta fabryki tak percepty iako y expensy koscioła Sernickiego; BN; Bibl. Ossolińskich; Bibl. Pol. w Paryżu; Portret Potockiego, 3 ćw. XVIII w., niegdyś w kościele parafialnym pw. św. Marii Magdaleny w Sernikach. Fot. Jerzy Langda, 1970, neg. IS PAN; K. Gombin, Eustachy Potocki ijego działalnośćna polu sztuki, mps pr dr. pod kierunkiem J. Lileyki, IHS KUL; PSB, t. XXVII, s. 804-807 (B. Grosfeld); Slownik geograficzny Król. Pol, W. 1888; Encyklopedia Powszechna Orgelbranda, W. 1865; Encyklopedia Warszawy, W. 1975; Listy Katarzyny z Potockich Kossakowskiej, P. 1883; M. Matuszewicz, Pamiętniki, W. 1876; Rozmowa na Polach Elizejskich między Janem Zamoyskim […] i Eustachym Potockim […] zmarłym, oprac. K. Sałkiewicz, Napis., ser. 2 1995, s. 53-57; J. Borkowski, S. Dunin, Panie polskie przy dworze rakuskim, Lw. 1891, s. 58; B. Grosfeld, Potocki Eustachy, Urzędnicy dawnej Rzeczyposplitej XII-XVIII, t. 3, 10, 11, Kórnik 1987, 1992, 1994; S. Dworzaczek, S. Kossakowski, Monografie hi'storyczno genealogiczne niektórych rodzin polskich, W. 1872; K. Niesiecki, Herbarz polski, Lipsk 1841; S. Łoza, Historia Orderu Orla Bialego, W. 1985; M. Matuszewicz, A Bartczakowa, Jakub Fontana. Architekt Warszawski, W. 1970; J. Bartoszewicz, Znakomici mężowie polscy w XVIII w., t. 3, Perersburg 1856, s. 83-95; Kalendarz Warszawski J. Ungra na r 1853, s. 30 i n.; A Broglie, Le secret du Roi, Paris 1879; S. Cieszkowski, Tajna korespondencja Ludwika XV, W. 1929; E. Chwalewik, Zbiory polskie, W. 1927; B. Gembarzewski, Rodowody pułków polskich, W. 1925, s. 41; K. Gombin, Eustacy Potocki i Ludwik Markiewicz. Rola kolatora i proboszcza przy budowie kościola pałacowego pw. Świętej Marii Magdaleny w Sernikach, [w:] Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie. Materialy II sesji naukowej zorganizowanej w Muzeum Zamoyskich w Kozłówce 22-24 maja 2002, oprac. R. Maliszewska, Kozłówka 2003, s. 249-262; tenże, Gloryfikacja Potockich i Kątskich w rzeźbiarskiej dekoracji pałacu w Radzyniu Podlaskim. Przyczynek do badań nad treściami ideowymi rezydencji Eustachego Potockiego, [w:] Muzea - rezydencje w Polsce. Materialy sesji naukowej zorganizowanej w Muzeum Zamoyskich w Kozlówce 14-16 października 2004, red. K. Kornacki, Kozłówka 2004, s. 505-515; tenże, Prace przy przebudowie pałacu i kościoła pw. Świętej Trójcy w Radzyniu Podlaskim w świetle korespondencji Eustachego Potockiego, [w:] Studia nad sztuką renesansu i baroku, red. J. Lileyko, L. 2004, s. 273-285; tenże, Krystian Gotfryd Deybel - adiutant i architekt Eustachego Potockiego, [w:] Studia nad sztuką, s. 385-391; W. Konopczyński, Polska w dobie wojny siedmioletniej, W. 1911; tenże, Sejm grodzieński 1752 r., Lw. 1907; W. Mejbaum, O tron Stanisława Augusta, Lw. 1914; J. Michalski, Studia nad reformą i prawa sadowego w XVIII w., Wr. 1958; J. Rudnicka, Biblioteka wilanowska. Dwieście lat jej dziejów (1741-1832), W. 1996, s. 22-23; K. Waliszewski, Potoccy i Czartoryscy, Kr. 1887; T. Zielińska, Magnateria polska epoki saskiej, Wr. 1977; tejże, Poczet polskich rodów arystokratycznych, W. 1997, s. 272- 273; Z. Zielińska, Walka ,,familii” o reformę Rzeczypospolitej 1743-1752, W. 1983; J. Kowalik, Maria z Kątskich Potocka (ok. 1720-1768). Przyczynek do życia kulturalnego w Radzyniu w II polowie XVIII wieku, „RRH", t. 1, 2001, s. 35-46; tejże, Rezydencja Potockich w Radzyniu - zbiory biblioteczne i archiwalia w świetle zachowanych dokumentów, [w:] Muzea - rezydencje w Polsce, s. 517-524; M. Kwiatkowski, Architektura pałacowa i willowa w Warszawie XVIII w., [w:] Warszawa XVIII w., z. 3, W. 1975; tenże, Tłumackie, „R Warsz.", t. 5, 1964; A Lutostańska, Pałac w Radzyniu Podlaskim. Etapy kształtowania się rezydencji na tle rozwoju przestrzennego miasta, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki", t. 22, 1977, z. 3, s. 209-234; tejże, Maria z Kątskich Potocka jako tłumaczka Moliera, [w:] Między barokiem a oświeceniem. Nowe spojrzenie na czasy saskie, red. K. Stasiewicz, S. Achremczyk, Olsztyn 1996, s. 285-296; - J. Śmigielska, Pałac w Radzyniu, „Tyg. Illustr.", t. 2, 1860 nr 57, s. 537; fot. [https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Eustachy_Potocki.jpg; dostęp 30.04.2021].
(autor Joanna KOWALIK)