Ur. w 1914 w Słomczynie, w ówczesnym pow. warszawskim, w rodzinie Stanisława i Aleksandry z d. Kopików 20 VII - wg życiorysu z 1939; 21 - wg życiorysu z 27 XI 1945. Jeszcze w jego dzieciństwie rodzice zamieszkali w Garwolinie przy ul. Łąkowej 17. Po ukończeniu 7 l. zaczął uczęszczać do miejscowej szk. powsz. i uk. 4 klasy. Nast. pracował u o. jako kuśnierz. Był czł. działających w Garwolinie: KSM Męskiej, OSP oraz Przysposobienia Wojskowego. 2 XI 1936 rozpoczął służbę w 1 psk, początkowo jako strzelec konny, kpr. od 19 III 1938, a następnie jako podoficer nadterminowy od 1 X 1938 w 1 szwadronie. W czasie służby wchodził w skład kółka muzycznego, którego czł. grali na mandolinach, gitarach i bałałajkach. W 1938 uk. kurs dla podoficerów zawodowych kawalerii w dywizyjnej szk. przy 11 puł. w Ciechanowie. 21 IV 1939 złożył podanie w Inspektoracie Szkolnym w Garwolinie z prośbą „o dopuszczenie... do egzaminu w zakresie szkoły powszechnej stopnia III-go w terminie wiosennym”. W stopniu plut. był z-cą d-cy pluto-nu w 1 psk. W czasie kampanii wrześniowej został ranny w lewe przedramię pod Zamościem i dostał się do niewoli. Został przewieziony do szpitala w W. skąd zbiegł i wrócił do Garwolina. Zajmował się handlem i był żołnierzem Obwodu „Gołąb” - Garwolin AK. Po raz drugi został ranny w czasie działalności konspiracyjnej. 15 VIII 1944 wstąpił do Odrodzonego WP. Do X 1945 służył jako dowódca plutonu w 1 Samodzielnym Bat. Chemicznym. Brał udział w walkach 1. Armii WP na szlaku: W.-Praga, Saska Kępa, Jabłonna, Nowy Dwór Maz., forsowanie Odry i po Łabę. Awansowany na ppor. rozkazem Naczelnego Dowódcy WP Nr 430 z d. 13 VI 1945. Od 6 X 1945 do 6 VIII 1946 szefem Służby Chemicznej Komendy 43 Odcinka 9 Oddziału Wojsk Ochrony Pogranicza w Rajczy. Rozkazem Personalnym 1. AWP Nr 0208 z d. 4 VII 1946 został odznaczony Srebrnym Medalem Zasłużonym na Polu Chwały. We wniosku z 15 VI kpt. D-ca 43 Odcinka Wojsk Ochrony Pogranicza pisał: „Podporucznik Kopik Stanisław będąc na stanowisku Szefa Służby Chemicznej Komendy 43 Odcinka okazał się pełnowartościowym oficerem. Wymagający od siebie jak i od swoich podwładnych żołnierzy. Pracuje wydajnie i z energią. Inteligentny, poziom moralny stały. Koleżeński, zdyscyplinowany, przez co jest lubiany przez żołnierzy, jak i w gronie oficerów. Na odznaczenie w zupełności zasługuje”.
7 VIII 1946 ppor. K., jak stwierdził 23 IX kpt. Prause, wojskowy prokurator 9 Odcinka Wojsk Ochrony Pogranicza - „oddalił się ze swojej jednostki, dokąd dotychczas nie powrócił”. Przyczyny tego wydarzenia podają Józef Piwowar i Stanisław Bury, łącznik w oddziale „Zemsty”. Jak podaje to Greniuch na podstawie ich relacji: „Podczas wypasu wojskowych koni w odległych Bieszczadach przez podkomendnych por. Kopika doszło do bezprawnej rekwizycji przydziału siana dla koni z placówki w Rajczy przez żołnierzy ACz. Żołnierze Kopika postanowili bronić należącego się im przydziału i w wynikłej szarpaniniy został zabity sowiecki żołnierz. Niegroźny z pozoru spór nabrał dramatycznego obrotu. Por. Kopik rozkazał bezwłocznie wracać z Bieszczad do Rajczy swoim podkomendnym z zamiarem jak najszybszego załagodzenia sytuacji. Było już jednak za późno. [...] Do placówki w Rajczy zadzwonił urzędnik UB z rozkazem niezwłocznego rozbrojenia i aresztowania dowódcy. Traf chciał, że telefon, [...] odebrał sam Kopik”. Wg Macieja Korkucia, już wcześniej ppor. K. utrzymywał kontakty i współpracował z OP NSZ im. „Szarego” Antoniego Bieguna ps. „Sztubak” i grupą „Orła Białego” (dowódca Gustaw Matuszny) ze Zgrupowania kpt. Henryka Flamego ps. „Bartek” podległego Komendzie VII Śląskiego Okr. NSZ. Zagrożony dekonspiracją i aresztowaniem K. uciekł z jednostki i przyłączył się do oddziału Matusznego. Po spotkaniu się pod Baranią Górą z „Bartkiem”, który awansował go na stopień por. K. stanął na czele własnego oddziału i działał pod pseudonimem „Zemsta”. Ponieważ nie znał dokładnie Żywiecczyzny, „Bartek” przydzielił mu kilku partyzantów z grupy „Orła Białego”. Oddz. „Zemsty” liczył około 30 ludzi i działał w pow. żywieckim, w rejonie Zwardonia i Rajczy; jego trzon stanowili dezerterzy z Wojsk Ochrony Pogranicza. W lecie 1946, w okresie kiedy por. K. związał się z działającym na Żywiecczyźnie Zgrupowaniem „Bartka”, władze bezpieczeństwa prowadziły już misterną operację jego likwidacji. K. i jego ludzie nie skorzystali z możliwości „przerzutu” na Dolny Śląsk w ramach zorganizowanej we wrześniu 1946 przez UB prowokacyjnej akcji „Lawina”. Antoni Biegun ps. „Sztubak” wspominał: „Wraz ze mną odmówili wyjazdu: Stanisław Kopik ps. »Zemsta« z oddziałem (35 osób) i Edward Michalik ps. »Konar« (38 osób). Opuściliśmy Zgrupowanie i przeszliśmy na teren Romanki. Wraz z »Zemstą«i »Konarem« zaczęliśmy polować na »Lawinę«”.
W liście z II 1947 do kpt. Tadeusza Mnicha, dowódcy 43 Komendy Wojsk Ochrony Pogranicza, K. tytułując się komendantem grup leśnych w stopniu kpt. uzasadnił swoją działalność w NSZ. Pisał m.in.: „chcę bronić Polski, ale nie Rosji” oraz „ja nie po to złożyłem przysięgę i dostałem ludzi żebym demokratów mordował, ale gdy przeszkadzają mi w pracy, to muszę i mam na to podstawę wobec Boga i organizacji NSZ (czyli Przyszłej Polski)”.
Oddz. prowadził aktywną działalność partyzancką; dokonywał rozbrojeń funkcjonariuszy UB i MO, żołnierzy oraz przeprowadzał akcje eks-propriacyjne na spółdzielnie i kasy kolejowe. W czasie akcji stosował zasady wpojone żołnierzom na szkoleniach wojskowych, dzięki czemu mógł w czasie obław uniknąć większych strat. Nie bez znaczenia były także umiejętności wojskowe dowódcy oraz informacje od informatorów i współpracowników. Oddział wykonał także wiele wyroków na funkcjonariuszach, konfidentach i współpracownikach bezpieki. K. i jego ludzie nie skorzystali z możliwości „przerzutu” na Dolny Śląsk w ramach zorganizowanej we wrześniu prowokacyjnej akcji UB. Wśród akcji oddziału były m.in.: zdobycie strażnicy Wojsk Ochrony Pogranicza w Rycerce Górnej (14 IX 1946), akcja na kasę kolejową w Zwardoniu (24 IX 1946), potyczka z obławą KBW i Wojsk Ochrony Pogranicza w rejonie Szańcówki (27 IX 1946), akcje na biuro Nadleśnictwa Lasów Państwowych w Rycerce Dolnej i na Spółdzielnię „Leśnik” w Ujsołach (15 XI 1946), na Spółdzielnie SCh w Rajczy (1 XII 1946), walka z Wojsk Ochrony Pogranicza w miejscowości Przegibek (10 II 1947) oraz walka z obławą Wojsk Ochrony Pogranicza, KBW i UB na terenie Górnej Soli (23 II 1947). Wiosną 1947 część jego oddziału została otoczona i rozbita przez UB, KBW i Wojska Ochrony Pogranicza. K. nie skorzystał z amnestii ogłoszonej w II 1947 przez władze państwowe. Ujawniło się jednak wówczas 9 spośród 26 ustalonych przez władze bezpieczeństwa żołnierzy oddziału, w tym 13 III Józef Pydych ps. „Błysk”, „Wiewiór” (ur. 7 VII 1927 w Zwardoniu, zm. 23 I 1952). „Zemsta” rozwiązał oddział i w IV opuścił teren Żywiecczyzny.
Wraz z ż. Danutą Ryłko ps. „Malina”, „Jagódka” (ur. 12 V 1927 w Rajczy, pow. żywiecki) oraz dwoma nieustalonego nazwiska podkomendnymi, dezerterami z Wojsk Ochrony Pogranicza o ps. „Wilejka” i „Gołąbek” udał się w rejon W. Używał wówczas dokumentów na nazwiska - Wiktor Kopczyński i Lucjan Melanowski. Duży wpływ na dalsze losy „Zemsty” wywarł wspomniany wyżej Pydych. Zwerbowany przez bezpiekę na TW pozostawał na kontakcie PUBP w Żywcu. Według źródeł UB w 1948, w bliżej nieznanych okolicznościach, K. nawiązał z nim kontakt, jako z członkiem swojego oddziału.
17 VI 1948 funkcjonariusze PUBP z Żywca zatrzymali i obezwładnili K. na ul. w W. Przewieziony do Miejskiego UBP, w czasie wstępnego przesłuchania wyskoczył przez okno z drugiego piętra i w wyniku odniesionych obrażeń zm. Zwłoki jego przekazano do Zakładu Medycyny Sądowej w W. przy ul. Oczki 1. Kilka dni później pochowano je na kwaterze „C” cm. Wojskowego na Powązkach. W II połowie XX w. kwatera ta została zniszczona.
Gnat-Wieteska Z., 1 Pułk Strzelców Konnych 1806-1944, W. 1995, s.73; Gnat-Wieteska Z., Armia Krajowa Obwód „Gołąb” - Garwolin, Pruszków 1997, s.182; Gnat-Wieteska Z., Z dziejów „drugiej konspiracji”, Pruszków 2009, s. 242, Gnat-Wieteska Z., 1 Pułk Strzelców Konnych. Dowódcy, oficerowie, podoficerowie i tradycje. Pruszków 2012, s. 82-84, Gnat-Wieteska Z., Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”, Garwolin 2018, s. 20-32; Kantyka J., Na tropach „Bartka”, „Mściciela” i „Zemsty”. Z dziejów walki o utrwalenie władzy ludowej, Katowice 1984, s. 102-117; Korkuć M., Zostańcie wierni tylko Polsce. Niepodległościowe oddziały partyzanckie w Krakowskiem (1944-1947), Kraków 2002, s. 587, 592-594; Biegun A., Moje życie, mój los. Wspomnienia okupacyjne i więzienne, BPodl. 2006, s. 122; Terlecki R., Dyktatura zdrady. Polska w 1947 roku, Kr. 1991, s. 44; Węgrzyn D., Aparat bezpieczeństwa państwa wobec środowisk narodowych na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim w latach 1945-1956, Katowice-Kr. 2007, s. 234, 236, 253, 266, 276-277; Greniuch T., Król Podbeskidzia. Biografia kpt. Henryka Flame „Bartka”, Kęty 2008, s. 124-134; Greniuch T., Pod komendą „Bartka”. Byli postrachem komunistów na Żywiecczyźnie i Śląsku Cieszyńskim, W.- Kr. 2016, s. 244, 272-273; CAW, AP Stanisław K. 34/54/2185; IPN BU 0363/240, IPN BU 0172/27. Charakterystyka Nr 27 reakcyjnej bandy NSZ pod d-ctwem K. Stanisława ps. „Zemsta”. Kr., d. 21 III 1977; Zbiory W. Szczegota: Materiały z 1939 r. dotyczące uzupełniania wykształcenia przez K.; In-formacje udzielone autorowi przez K. Szwagrzyka w d. 30 III i 5 IV 2017.
(autor Zbigniew GNAT-WIETESKA)