JURKOWSKI Stanisaw


Ur. 1 III 1909 w Pogorzeli, gm. Siennica, pow. miński, s. Piotra i Teresy z domu Zagrabskiej. Ojciec rol., działacz społ.-polit. PPS-Lewica, Niezależnej Partii Chłopskiej, SL. Rodzina żyła z 3,5 ha gosp., na utrzymaniu było 6. dzieci. J. ukończył 1 lub 2 kursy SN w Siennicy; w 1947 r. w Lic. im. S. Batorego w W. zdał zaoczną maturę; w l. 1947-48 studiował zapewne na UW, ale studiów nie ukończył. W 1928 J. współtworzył koło ZMW RP „Wici” w Pogorzeli, w którym do 1930 r. pełnił funkcję sekr. i bibliotekarza. Od 1930 r. czł. ZP wiciowców i przew. Zw. Sąsiedzkiego. W 1931 r. J. wstąpił do SL. W l. 1936-39 sekr. ZP SL w MM, (bibliotekarz, redagował ulotki, prowadził pogadanki polit.- ośw., uczestniczył w zjazdach SL). J. pozostał czynnym czł. koła SL w Pogorzeli, gdzie w 1937 r., wbrew zakazowi sanacyjnych władz, współorganizował przedstawienie i zabawę taneczną. Od 1930 r. nawiązał kontakt z komunistami. W 1932 J. zasiadł w komitecie strajku chłopskiego pow. MM, reprezentował Komunistyczny Związek Młodzieży Polskiej. W 1937 r. w Okr. MM-Radzymin współorganizował strajki chłopskie i robotnicze. Dwukrotnie został prewencyjnie aresztowany. W 1935 uczestniczył w secesji SL pow. MM.


Po wybuchu II woj. świat. J. włączył się w działalność pow. struktur SL Roch. Współpracował z Wł. Łobodą ps. Dąbczak. J. został czł. BCh, a następnie GL. Prowadził werbunek do GL (AL) na obszarze pow. MM, S., Łuków. W I 1943 z oddz. specjalnym BCh z Ludwinowa demontował linie telefoniczne, a w II i III 1943 niszczył kartoteki w urz. gm. w Siennicy i Jakubowie. We IX 1943 z rozkazu Sztabu Pow. GL brał udział w podpaleniu niem. magazynów firmy „Goebel” w MM. J. otrzymał st. ppor., po II woj. działał w ZBoWiD.

Jeszcze podczas wojny J. przystąpił do prokomunistycznego SL „Wola Ludu”, w III 1944 zasiadł w jego władzach woj. W II 1944 został z-cą przew. PRN w MM, do której to rady od VII 1944 należał. 10 X 1944 na zjeździe „Woli Ludu” wybrano go prezesem Woj. Zarz. SL prawobrzeżnej W. J. współorganizował struktury SL, ZMW „Wici” i spółdzielczości wiejskiej w pow. MM. Od XI 1944 był przew. Pow. Zarz. ZMW „Wici”. W d. 17-18 IX 1944 uczestniczył w I. zjeździe lubelskiego SL. J. tworzył także struktury zwalczanego przez antykomunistyczne podziemie Zw. Samopomocy Chłopskiej. We IX 1944 został z-cą pow. pełnomocnika ds. reformy rolnej. Pow. miński jako pierwszy po prawej stronie Wisły zakończył podział obszarniczej ziemi.

W trakcie prac nad reformą, 23 XI 1944 MRN wybrała J. na burmistrza MM. Objął urząd po usunięciu za rzekome nadużycia wyznaczonego przez władze Polskiego Państwa Podziemnego H. Konopki. Wg Wykazu pracowników Magistratu z 1945 J. wykonywał zawód mechanika-maszynisty. Urzędowaniu J. towarzyszył dualizm, był czł. Magistratu MM i czł. Prezydium MRN. Przew. Prezydium MRN był K. Niekant (I-X 1945), potem A. Jachacy. Pierwszy raz J. uczestniczył w posiedzeniu Prezydium MRN 2 XI 1945. Od poł. 1946 odbywały się wspólne obrady Prezydium MRN i Zarządu Miejskiego. Burmistrz J. nadzorował odbudowę MM, aprowizację, zakłady pracy, przydział mieszkań i lokali. Współzakładał Pow. Przedsiębiorstwo Budowlane, Tow. Burs i Stypendiów (TBS) w MM, Chłopskie TPD pow. MM i Węgrów. Od 9 X 1946 J. zasiadał w zarz. k. TBS. Funkcję burmistrza sprawował do 19 VII 1947, radnym MRN pozostał do XII 1947. O odejściu z urzędu burmistrza i kandydowaniu na posła SU zdecydowały wchodzące w skład Komisji Porozumiewawczej Stronnictw Politycznych władze PPR.

Okres pełnienia przez J. urzędu burmistrza to czas ostrej walki polit. J. uczestniczył w zjazdach KRN i rządu lubelskiego, do 25 II 1945 przewodniczył Komisji Porozumiewawczej Stronnictw Demokratycznych w Pruszkowie. Do SU J. jako czł. SL startował z list komunistycznego Bloku Demokratycznego, 4 II 1947 został posłem. W Okr. nr 5 - MM, w którym kandydował, był jednocześnie z-cą przew. Okr. Komisji Wyborczej. W SU J. został z-cą przew. Komisji Zdrowia. W sejmie przemawiał raz, 18 VII 1950, optował za zniesieniem izb lekarskich i lekarsko-dentystycznych. J. był posłem do 22 VII 1952. Podczas pełnienia mandatu poselskiego udzielał się w koncesjonowanym przez komunistów ruchu ludowym. Od 15 X 1947 do 21 I 1948 kierował Wydz. Samorządowym NKW SL. Od 22 I 1948 do 28 II 1953 pracował w NKW Woj. SL na stanowiskach z-cy kierownika Wydz. Społ., z-cy kierownika Wydz. Samorządowego i sekr. Komisji Kontroli. W XI 1949 J. został czł. RN ZSL i starszym instruktorem Wydz. Org. NK ZSL, od 1952 r. starszym instruktorem Woj. Komitetu ZSL (woj. warszawskiego).

J. od 1 III 1953 do 31 VII 1955 pracował jako starszy radca ds. gosp. Min. Finansów, od 1 VIII 1955 do 30 VIII 1956 p.o. starszego planisty w Centralnym Biurze Studiów i Projektów Drobnej Wytwórczości „Drobprojekt”. Był prezesem k. ZSL w Min. Finansów i prelegentem WK ZSL na terenie woj. warszawskiego. Po weryfikacji w 1956 r. pracował w aparacie polit. ZSL. 13 IX 1956 został sekr. Komisji ds. RN, organu czuwającego nad współpracą WK ZSL z gromadzkimi RN, a od 26 XI 1956 instruktorem WK ZSL ds. RN.

J. większość życia związany był ze strukturami ZSL, 1 XII 1969 przeszedł na rentę, dorabiał w Warsz. Kurii Bp. J. w MM pełnił funkcję prezesa Pow. Zarządu Tow. Przyjaciół Żołnierza, przew. Pow. i Miejskiego Komitetu Odbudowy W., czł. Zarz. TPMM (potem czł. hon.). W 1964 r. uczestniczył w MM w obchodach: 100. rocznicy powstania styczniowego i XX-lecia PRL. 27 IV 1971 uchwałą nr XIX/61/71 MRN przyznała mu tytuł hon. obywatela m. MM.

J. odznaczono Krzyżem Walecznych (1945), Krzyżem Grunwaldu III kl., Złotym Krzyżem Zasługi (1955), Krzyżem Kawalerskim OOP (1959), Medalem Zwycięstwa i Wolności, Złotą Odznaką za Zasługi dla woj. warszawskiego.

J. zm. 3 X 1984 w W., spoczął na Cm. Komunalnym Północnym w W. W XI 1938 J. ożenił się z Krystyną Kownatką, mieli dwie c.

 

Skorowidz sprawozdań stenograficznych Sejmu Ustawodawczego R. P. z posiedzeń 1-4, od 4. II 1947 r. do 26 VI 1947 r., z. 1, W. 1949; Skorowidz sprawozdań stenograficznych Sejmu Ustawodawczego R. P., od 28 XII 1948 r. do 21 VII 1950 r., z. 2, W. 1950; Łysik Cz., Wiciowy zjazd w Pogorzeli, „Wyzwolenie” 1932, nr 33, s. 7; Czarnecka J., Dymek B., Konspiracyjne Rady Narodowe na Mazowszu w okresie od stycznia 1944 do stycznia 1945, „Rocznik Mazowiecki” 1970, nr 3, s. 382; Krzewiński A., MM w okresie Polski Ludowej, [w:] Dzieje MM 1421-1971, red. J. Kazimierski, W. 1976, s. 234; Stelmaszczyk A., Ruch robotniczy w MM i regionie do 1939 r., [w:] Dzieje MM 1421-1971, red. J. Kazimierski, W. 1976, s. 376, 369; Przybysz K., Konspiracyjny ruch ludowy na Mazowszu 1939-45, W. 1977, s. 374, 388; Gmitruk J., Konspiracyjny ruch ludowy w siedleckiem (1939-45), [w:] Społeczeństwo siedleckie w walce o wyzwolenie narodowe i społeczne, W. 1980, s. 283; Popiel P., Ruch ludowy i ludowcy w pow. MM, „Rocznik Mińskomazowiecki” 2006, t. 14, s. 35; Popiel P., Ruch ludowy na Mazowszu w l. 1949-75, W. 2010, s. 155, 178; Białecki D., Burmistrz MM Hipolit Konopka (1894-1945), MM 2016, 56; Jurkowa H., Działalność ruchu ludowego w pow. mińskim w okresie okupacji hitlerowskiej, ze szczególnym uwzględnieniem wsi Ludwinów, „Rocznik Mińskomazowiecki” 2016, t. 24; APS, Akta m. MM, sygn. 14, k. 21-22; APS, Akta m. MM, sygn. 15, k. 6, 13, 14, 36, 37; APS, Akta m. MM, sygn.16, k. 42; APS, Akta m. MM, sygn. 19, k.1, 28, 33, 42, 48, 54, 56, 59, 78, 82; Arch. Państw. m. st. W. (dalej APW), Oddz. Otwock, Akta MM, sygn. 536, k. 3, 5-7, 16; APW, Oddz. Otwock, Akta m. MM, sygn. 537, k. 3; APW, UWW, sygn. 86, k. 196, APW, UWW, sygn. 96, k. 215; APW, Urząd Wojewódzki Warszawski, sygn. 109, k.14; Arch. ZHRL, Kartoteka osobowa NK ZSL; Arch. ZHRL, sygn. 0-141, Siedemdziesięciolecie ruchu ludowego w Polsce z uwzględnieniem jego historii w powiecie Mińsk Maz., mps., s. 14; Arch. ZHRL, sygn. P-223, k.21; Arch. ZHRL, sygn. R-4; Żydowski Instytut Historyczny, Relacja St. Jurkowskiego, sygn. 1010, s. 1, Parlamentarzyści polscy; Bibl. Sejmowa, sygn. no. 000008522; Relacja Heleny Głowackiej (17 VII 2016); [www.mińsk-maz.pl], Honorowi obywatele miasta, Stanisław Jurkowski.

(autor Lilla Małgorzata KŁOS)